برای آگاهان انتشار هر دو خبر قابل پیش بینی بود. در حقیقت یک اراده سیاسی در پشت مسئله کرونا در ترکیه وجود دارد که برخلاف سایر کشورها که از سر شلختگی یا پریشانی در تدبیر ملک طی مواجه با این پدیده طبیعی زمینگیر شدند، در نظر دارد با انتفاع سیاسی از یک معضل جهانی در تقویت مواضع سیاست خود کام گیرد. 

این سخن، یعنی نادیده گرفتن مسئولیت اخلاقی و بشری دولتمردان به مقصود براورده شدن اغراض سیاسی با بررسی اخبار آشکار و رویه های بکاربسته شده روزهای اخیر به روشنی قابل اثبات است. اصلا قرار نیست بپرسیم چرا وزیر بهداشت کشور مسلمان و همسایه تصمیم گرفت با رسانه ای کردن تبادل نظر تلفنی با وزیر بهداشت ایران، اطلاعات گفتگو را در رسانه ها نشر دهد و یک موج خبری ناخواسته از وحشت آفرینی را در میان ملت همسایه مسلمان خود برانگیزد؟ حتی دیگر نمی خواهد برآن شویم که چه شد هواپیمایی ترکیه از پذیرش مسافران ایرانی از مبدا فرودگاههای ایران سرباز زد و فقط اتباع ترک را برگزید؟ یا مسافران ایرانی خود را در مسیر بازگشت به کشورشان غیر مسئولانه در اقصی نقاط جهان رها ساخت؟ حتی لازم نیست بررسی گردد چرا فقط وقتی اتباع ایرانی که از هر گوشه جهان به فرودگاههای ترکیه وارد می شوند مشمول قانون انتقال به قرنطینه ۱۴ روزه می شوند؟ 

از نظر اهل فن، همه این پرسشها سالب به انتفاع موضوع است. چرا؟ چون پاسخ به آن ساده است: ترکیه بر سر قمار ادلب ناچار است حمایت ناتو را جلب کند و از این جهت مصمم گشته است تا به اروپا پیام دهد. از اینرو مرز شرقی را می بندد تا به افکار عمومی اروپایی نشان دهد “دل قوی دارید که ما برای امنیت بهداشتی و روانی شما” به تنهایی در مقابل شیوع کرونا قد برافراشته ایم، و مرز غربی را می گشاید تا پناه جویان اسیر مانده در اردوگاهها آوارگان کمیسیاریای پناهندگان ملل متحد را به سوی مرزهای اروپا هل دهد و بدین ترتیب بر دولتها اروپایی فشار وارد کند. 

سیاست مرزی ترکیه، بیش از آنکه جنبه اجرایی داشته باشد وجه اخلاقی دارد. به واقع نه بستن مرزهای شرقی و نه گشایش مرزهای غربی دیگر مهم نیست، بلکه عبور از مرزهای اخلاق و نادیده انگاشتن مسئولیت اجتماعی انسانی  نسب به ” خلق های همسایه” چه فارس و آذری زبان در شرق و چه ” یونانستانی” در غرب مهم است. شاید حتی سرنوشت میلیونها شهروند ترکیه هم که الان به دلیل سیاست مکتوم سازی خبر شیوع کرونا در کشورشان تحت آموزش های لازم و هشدارهای پزشکی – بهداشتی قرار نگرفته اند هم که در معادله سیاست ورزی اهل سیاست با تهدید همه گیری روبرو هستند، رنگ دیگری پیدا می کند. اینجا اصلا سخن از آن سوی خبرها نیست که الان دو هفته ای است یک بیمارستان خاص در یک شهر پرجمعیت پذیرایی مبتلایان به کرونا شده که نه از مرز همسایه شرقی گذر کرده اند و نه با اتباع ایرانی آمیخته بودند. حتی لازم نیست از پیشنهاد به یک  تاجر ترک تبار بزرگ مقیم آلمان یاد کنیم که سفارش خرید فوری میلیونها ماسک بهداشتی صورت را از مقامات بهداشتی سرزمین مادری اش گرفته و چون دیده تهیه در اروپا پر هزینه و تحویل زمان بر است، اکنون در پی برقراری ارتباط با شرکتهای تولید ماسک در ایران، همان همسایه شرقی مسلمان برآمده که از قضا تهدیدش نامیدند! 

بازی طبیعت یا اراده الهی گاه چنان آموزنده و تلخ از انسان انتقام می گیرد که باورنکردنی است. پرسش واقعی آن است وقتی در دسامبر ۲۰۱۸ رئیس جمهور ترکیه در مقابل همتای ایرانی خود و میلیونها ایرانی و ترک همدل و همسایه شعر حافظ ” درخت دوستی بنشان که کام دل ببار آرد * نهال دشمنی برکن که رنج بیشمار آرد” را به فارسی خواند و به ترکی ترجمه کرد، آیا به معنای آنچه خوانده بود باور داشت؟ 

قرنهاست می گویند “تاریخ قاضی سخت گیر و بیرحمی است”. اکنون تاریخ تجربه رفتاری تلخی را ثبت کرده است و نوید شومی از روزهای سخت برای ملت همسایه مسلمان و دوست ما ترکیه در دست و پنجه کردن با اهریمن کرونا را در شرایطی می دهد که ممکن است مردم آن کشور بدون آمادگی و هشدارهای معمول بشدت آلوده کند. کرونا در ترکیه از مرز شرقی وارد نشد، سیاست انسداد مرزی و برخورد تبعیض آمیز با ایرانیان که با اغراض سیاسی تمهید شد اگرچه خاطره ای تلخ از کاشت نهال دشمنی و برکندن درخت دوستی با ایران را در تاریخ روابط ترکیه با ایران و ایرانیان ثبت کرد اما ساحت ملت ما را از اتهام انتقال و شیوع بیماری هولناکی که بشریت را تهدید می کند، مبرا ساخت. برای نگارنده یقین است که کرونا از مرزهای غربی هم وارد ترکیه نشد بلکه این اهریمن بسیار خاموش و خفته وقتی مرزهای ترکیه را درنوردید که برخی از اهالی سیاست آن کشور مرز اخلاق را نادیده انگاشتن و برای اغراض سیاست داخلی خود برچسب اتهام را به ملت همسایه زدند. 

به رغم این تجربه تلخ ماندگار در مناسبات دوجانبه، ترکیه یک همسایه مهم، یک دوست و یک عضو در جامعه بشری است که به ما درباره آن دو توصیه شده است. نخست ” الجار ثم الدار” و دیگر ” بنی آدم اعضای یکدیگرند…”، هرچه بوده نباید سبب شود ما در این روزهای تلخ و سختی که عارض ملت شریف و مظلوم ایران شده است نسبت به سرنوشت همسایه مسلمان خود و سرنوشت جمعی بشر در مسیر مبارزه با اهریمن کرونا مرز اخلاق را درنوردیم. شکست کرونا عزم جهانی و همبستگی بشری را طلب می کند پس فرا بگیریم بقول ناصرخسرو با این منطق “سخن راست” کنیم.

*مولف کتاب گفتگوی تمدنی ایران و ترکیه

310311