مسیر اول، به سوی تعدادی کودک می‌رود که روی ریل ایستاده‌اند و قطعاً برخورد قطار آن‌ها را می‌کشد. مسیر دوم، به سمت اتومبیل لوکس شما می‌رود که روی ریل گیر کرده و نتوانسته‌اید آن‌را حرکت دهید.
شما سوزن‌بان هستید و می‌توانید مسیر قطار را به سمت یکی از این دو مسیر هدایت کنید. شما قطار را به کدام سمت هدایت خواهید کرد؟ کودکان یا اتومبیل لوکس خودتان؟
شما تا به پاسخ خودتان فکر کنید، داستان مختصر این آزمایش ذهنی را بگویم. این آزمایش ذهنی را پیتر سینگر فیلسوف اخلاق استرالیایی، نویسنده کتاب مشهور آزادی حیوانات، و صاحب ایده‌هایی درباره گیاهخواری، آزادی بیان، مخالفت با منع اظهار نظر درباره هولوکاست، اخلاق زیستی و شاید از همه مهم‌تر برای بحث ما، صاحب ایده «دیگردوستی مؤثر» طراحی کرده است. سپاس‌گزار از محمدرضا جلایی‌پور که مرا با این ایده و آزمایش ذهنی آشنا کرد.
پاسخ‌تان به پرسش سینگر چیست؟ آیا شما قطار را به سمت خودرو لوکس خودتان هدایت می‌کنید و جلوی کشته شدن کودکان را می‌گیرید؟ اکثریت آدم‌ها احتمالاً همین کار را می‌کنند. این پاسخ پی‌آمد مهمی دارد.
ایده پیتر سینگر این است که بسیاری از ما – آن‌ها که توان خرید کالا و خدمات لوکس نظیر خرید ساعت گران‌قیمت، خوردن شام در رستوران بسیار گران، زندگی در خانه‌های اشرافی، سوار شدن بر خودروهای لوکس، استفاده از عینک و لباس برند و … داریم – در عمل و زندگی روزمره، قطار را به سمت کودکان هدایت می‌کنیم. سینگر حامی ایده استفاده از درآمد مازاد برای نجات کودکان است.
ما در حالی که می‌توانیم هزینه‌ای را که برای بسیاری از کارهای لوکس زندگی‌مان هزینه می‌کنیم، برای نجات کودکان در خطر جهان اختصاص دهیم، از خیر مصارف لوکس خودمان نمی‌گذریم. کودکانی هستند که با چند ده یا چند صد هزار تومان از ابتلای آن‌ها به بیماری‌هایی که یک عمر آن‌ها را می‌آزارد نجات می‌یابند.
برخی کودکان برای رفع بازماندگی از تحصیل فقط به سالی چند صد هزار تومان نیاز دارند. این حکایت کم‌وبیش در زندگی بسیاری از ما جاری است.
پیتر سینگر طرفدار استفاده از درآمد مازاد صاحبان این گونه درآمدها برای مقابله با مرگ و سایر خطراتی است که کودکان در خطر را تهدید می‌کند. جلوگیری نکردن از مرگ کودکان در خطر از نظر او با کشتار انسان‌ها تفاوتی ندارد.
این متن را نوشتم تا هر کدام از ما که درآمد مازاد داریم و از آن می‌توانیم برای نجات کودکی استفاده کنیم، یادمان باشد که شاید سوزن‌بانی هستیم که قطار را به سمت کودکان هدایت می‌کنیم. اما نکته مهم‌تری هم هست.
من فکر می‌کنم کسانی هستند که از صاحبان درآمدهای مازاد که قطار را به سمت کودکان هدایت می‌کنند، وظیفه اخلاقی سنگین‌تری دارند. حکمرانانی که با توزیع رانت و تداوم ناکارآمدی، دائم بر شمار صاحبان درآمدهای بادآورده مازاد می‌افزایند تا بتوانند زندگی لوکس‌تر فراتر از نیازی داشته باشند، گناه‌شان خیلی سنگین‌تر است.
حکمرانانی که قادر نیستند نظام مالیاتی دقیق و سالمی ایجاد کنند که درآمد مازاد ناشی از رانت‌ها را جمع‌آوری کنند، و کفایت ندارند تا نظام حمایتی دقیقی توسعه دهند که فقرا را تحت حمایت همان نظام مالیاتی قرار دهد، خطاکارتر و بسیار قابل سرزنش‌ترند.
حکمرانان و مدیرانی که سوزن‌بان ریل‌های نظام سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری هستند و ناکارآمدی موجود را تداوم می‌بخشند، هر روز و هر ساعت، قطاری را به سمت کودکان، بی‌خانمان‌ها، زنان بدسرپرست، فقرای شهری، حاشیه‌ها، توده‌های احساس‌کننده تبعیض، مرزنشین‌های محروم از صدایی در مرکز، قومیت‌های در حاشیه، ناتوانان و صداهای ناشنیده جامعه هدایت می‌کنند. سوزن‌بان اصلی ایشان هستند.
هر کس تصمیم می‌گیرد و سیاست وضع می‌کند، سوزن‌بان است؛ و آن‌که سیاست‌گذار مهم‌تری است، سوزن‌بان تعیین‌کننده‌تری است. برخی با تصمیم‌شان یک کودک، برخی ده کودک، دیگرانی هزاران کودک، و برخی کودکان نسل‌ها را می‌کشند. سوزن‌بانان، کودکان را نکشید.
*محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
* منتشرشده در کانال شخصی
