1

خـــدا از ازل چونکه خلقت نمود 

   ز بهر بشــر عزّ و رفعـــــت فـــــزود

جهــــان خلق کرد با همه وسعتش

   پدیــــدارکرد قدرت و حکـــمتش

زمین بنگری پر ز اعجــــاب هست  

  ز مور و ملــخ، کرم شب­تاب هست

همـــــه روزی خود به وقت نیـــاز

    نه حرصی براشــان، نه اسراف و آز

همه زندگی می­کنند و خوش­انــد

   به­کــار و به­کوشش همه سرخوش­اند

زمین سفــــــره عام جنبنــــدگـــان

  شده خیره در چشـــــم بیننــــدگان

درخت  و گل و سبـــــزه و جویبار

  خرامـــان به صحـــرا شده کوهسـار

کنون آسمـــــان را تو بنگر چسـان

   به انجـــــم روشن سپهــــــر جهـان

ثوابت، سیــــــاره­ها هر چــــه دور

   فـواصل شمـــــارند با ســـــال نـور

سیه­چـــــاله­ها، شمس­ها و قمـــــر  

 همه در مسیــــر خودند مستقــــــر[1]

ستــــاره ستــــاره  و یا کهکشــان

   بزاینــــد و غرّنــــد چو آتشفشـــان

اتــــم تا ستــــــاره همه ره برنـــد   

 ره بنــــــدگی را به جــــان بسپرند

تو اعجـــاز بین، پس تو اعجاب بین

    نه­ایجــــــاز بین و نه اطنــــاب بین

جهــــــان را خدا خود بیـــــاراسته

   به گستـــــرده کردن بپـــــا خاسته[2]

فتــــــوری نبینی به خلقِ سمـــــــا 

    نه سستی و نه نقصی به عالم کجا؟[3]

همـــه سر به فرمان خـــــالق برنــد

   مطیعــــان محض­اند و فرمـــان­برند

اگر انفجـــــار است و گر صاعقه 

   همـــــه بر روال اند بی­ضـــــــایعـه

نه عیبی به کار است و نه نقص بین 

   هنر ضمـن قدرت تو در کار بیــــن

همـــــه سر به فرمان او ره­سپـــــار   

 به تسبیـــح و ذکرش حظِ بی شمـار

نه عصیـــان، نه طغیان، ظلم و گناه

   به طـــاعت مشغول، شـــــام و پگاه

در این بین خـــــالق اراده نمــــود   

 کـه تا خود نمــــاید به هر آنچه بود[4]    

 خــــدا خواست تا آفـــــرینش کند

 کسی تــــا که او غـرق بینش کنــد

نماید شگفتــــــانه ای در جهـــــان

    ندیده است کسی خلقتی مثــل آن

به آموزشش خود کنـــد اهتمــــام

   به او بسپــــــرد کار عالــــــم زمام

لــــذا گفت من آفرینــــــم کسـی  

که تا او شـــــود جانشینـــــــم بسی

که او از زمیــــن، بر زمین حکمـران  

 به میـــل خودش می­کند این و آن

که او هست چو من صــاحب اختیـار

  کنـد هر چه خواهد کم و بی­شمـار

ملایـــک جمـــــله بپا خـــــــاستند

  زبان را به حمــــــدش بیـــاراستند

بگفتنــد خــدایا غرض را تو چیست؟

  چنیـــن جانشینی ســزاوار کیست؟

 اگــر حمـــد خواهی، حمدت کنیم  

همه راه طاعت به جـــــدّ بسپــریم

خــدا گفت دانم که مقصود چیست 

کدامین خــــلایق ســـزاوار چیست

بســـــــازم ز گِل آن­چنـــان خلقتی

   که ممتــــاز باشد ز هـــــر بدعــتی

اگر گوش بر امــــر من بر نهــــــد   

 نه بگــــذارمی پیش او هیچ ســــدّ

و گــــــر راه بد را کنــــد انتخــاب

   نبـــاشد مر او را ز من جـــز عذاب

پس­آنگه به­روحش به­وی عطف­کرد

   همــــه نامهــــا را بر او وقف کرد

چو دیدند ملائـــک چنین قــــدرتی

   ز آدم، که دارد بهیــــن صــــولتی

به امــــر خــــدا سر به تعظیــــم را  

 فرو ریختنــــد عــــز و تکـــریم را

در آن حیــــن ابلیس تلبیـــس کرد

    نه تکــریم کرد و نه تقــدیس کرد

تکبـــــر نمود یا تعــــــــالی نمود

    همه عقـــــده خود خــــــالی نمود

بگفتـــا که آدم ز مــن پس­تر است

   مخــالف به نزدم چو خاکستر است

منـــــــم ز آتشی کو زبــــانه کَشد

   بسوزانــــد و هر که خواهد کُشــد

کـه دارد به پیشـــــم کند جــرأتی؟  

کـه دارم فســــونی و بــد هیبتــــی

به ظـــــاهر ابلیــــس تکبـــر نمـود 

  و یا امــــر حق را تمـــــرّد نمـــود

خدا زین تمــــــرد ورا طـــرد کـرد

   «مبــــادا کنی آنچــــه نامــرد کرد»

بگفتـــــا خــــدا مهلتــــی ده مــرا 

 کـه تــــــا زنـــــده باشم تا روز جزا

خـــــدا مهلتــی داد بر آن شقـــــی

 که تا زنـــــده باشد، جـــــزا منتفـی

چو مهــلت گرفت از خداوند پـاک

   بگفتـــا تخریب کنــم آب و خاک

چوآدم زخاک است و خاک طهـور 

 کنم رخنه در خــاک و آدم به زور

به حـرث و به نســـلش روم انـدرون

  که غیـــر از فســـاد زان نیاید برون

به­تحـــریک و تشویق آدم به خـاک

  بسی دام­ها گســترم، پس چه بـاک

نه تنهــــا به جان و به مالــــش زنم

     به اولاد و اهـــــل و عیـــالش زنم،

کنـم فتنه در فکــــر و ذهنش عمیـق

 کـه تا گم کنـــد راه و چاه و طریق

گشـــــاینـــــده راه بدعت منـــــم 

  به قلب[5] حقـــوق و حقیقــــت زنم

بســــــازم مدار گنـــــاه تنــــگ تر

  که­گوید گناه نیست این، کن گـذر

چنــــــان فکر او را کنم منحـــرف

  که تا او ز خــــوبی شود منصـــرف

بگـویم گناه بین تو و خـــــداست 

 که گوید­ ز بیت­المال بردن خطاست؟

خطـــاها برایش همـی خوش کنــم

  کجـــــا فتنـــــه­ای را خـامُش کنم؟

کنــــم حبّ ذات اولیـــــن مطلبش

  عــــلاقه به خاک و زمین سرخطش

چه بسیار دعـــوا و جنگ در جهـان

  بود بر ســر خاک و ملک هـر زمان

تکــــاثر، تفــــاخر به مـــال و منال

    به احــــوال او می زنـــم ضد حـال

فســــاد و تبــــاهی تو بر خاک دان

  تمــلک، تصـــاحب فرحنـاک دان!

نبینی که عمــــده گنـــــاهان خـلق

   بود بر سر خاک، پس جـلق و دلـق[6]

 طمـع در زمیــــن، آب دریا، هــــوا   

  کنــم سودجویـــان به غم مبتــلا

زمین هرچه مرغـــوب تر بهتـر است

   نصیب بهر محـــروم خاکستر است

 غرض کار ابلیس اغــــواگری است 

  پس­آنگه­که شدکار،افشاگری­است

خـــدا هم به او گفت رو ای رجیـم

   که  من پر کنم از شمـــــاها جحیـم

 همــــو اولین فرد اغـــــوا نمـــــود

  که حـــــوا و آدم تنهـــــــا نبــــود!

پس آنــــگه که شد مطمئن از خدا 

  زبــــان برگشودی به بــــدناســـــزا

خــــــدا را به اغواگری یــــاد کرد 

  ببین بی­حیـــــایی چه بیــــداد کرد

بگفتــــــا قسم بر تو یکتـــــــاخدا

   کنــــم راه­گم هر که باشــــد به راه

مگر بنـــــــدگانی که صالح بـُوند

   به فــــــرمان یزدان ره بسپـــــــــرند

2

ببیــــن الغــرض از نــــگاهی دگر

    به کار جهان جملگی ســـر به ســر

ببین تا بشـــــر با طبیعـت چه کرد 

   چــگونه سهیم اند در آن زن و مرد

خــــرابی اگر امر شیطــــــان بود

     به امــــرش بشر ضدّ عمـــــران بود

طبیعــــت چو مام است بر مردمان  

 ببــــــاید که باشی بر آن مهــــربان

زمانی گذشت بر بشر بس طویــــل 

که مقهــــور بود در طبیعت، ذلیـــل

به جهــــلش اسیر خــــرافات بـود

 همـــــاره به قربـــــان آفـــــات بود

گذشت دوره ها و کنـــون دوره ای

   کــه تا گستــــرد بر جهان سفـره­ای

بشـــــر گفت اینک منــــم قهـرمان

  طبیعـــت کنم رامِ خود این زمـــان

منـــم کو که با عــــلم و فنــاوری

  روم راه ســـــــودای ســـــودآوری!

پس از آن دیــدیم که با صـد حِیَل

   فتوحــــات انســــان شده بی مَثـــَل

روی هر کجـــا کشف بسیار هست

  در آن دست انســـان در کار هست

 کــه خواهد طبیعـــت کند او اسیــر

   همـــه در یدش خــــادم و او امیـر

ولی غافل ز آنکه خدا خود نمـــود

  بشر را چو خود قادر بر هرچه بـود

چـــو امــــر خدا بر «کن» او نشست

  «یکون»ش نشــــان فراینـــد هست!

که تو ای بشر گر که خواهی فــلاح

  روی بر طــریقی که باشد صــلاح

تو هـــم می­توانی جهـــان فتـح کرد 

 ولی بایـــدت راه کــج قـدح کرد

اگر ســـود و اضـرار در کار شـــد  

 جهــان پر فســـاد و تبـــهکـار شد

ببین در جهـــــان ظلم و افســاد را

   سـران[7] پر ز مغــــروری و بـــاد را

به نام صنـــاعت کنــنـد فاجـــــعه  

  طبیــــعت گرفته ز مــــا فـاصــله

بشــــر هر کجا گام خود می نهـد  

  بکــوبد، بریزد، هــــدر می دهـد

اگر در جهــــان می­کند اکتشــاف

  کنــــد با طبیعـــت گویی مصاف

برآرد به هر جا رود ضــــــایعـه 

  ببینــی تو در این جهــــان فاجعــه

نبـــاید که در بهره اســـــراف کرد 

 نه کـم کاری و هم نه اتلاف کرد

اوزون را نبینـــی که چون پاره شـد

   جهـــان بهـر ترمیـم بیچـاره شد

کند روی هر جا، تخــــریب هست

   دمـادم به این کار تصویب هست

زمین، آسمان، یا که دریا چه فرق

  همـه در تبــاهی شده غرق غرق!

 نبــاشد برای نفس­کش مجـــــال

   که تا در فضا او کند عشق و حال

به دریا روی آبزیان در عـــــذاب 

که جنبندگان گشته در تب و تاب

ز صید و ز پسمــاندها در امــــان

 کجــا بینی جنبنــده­ای این زمـان

زمیـــن را نگر پر ز آلودگی است

  بری از صفــاها و پالودگی است

طبیعت ز مــــا سخت آزرده است 

که روحش ز بیـداد ما مرده است

به ما گوید ای مجــــــرمان زمـان

  ز بهــــره­کشی­ها دهیـــدم امــان

اگر بهـــره خواهید ز من، مرحبــا

  ولی قدری آهسته تر! کو حیـــا؟

گـــذارید تا من به خود وارســـم

  دو بــاره خسارات خود وا نهــم

مریضـم مریضــم ز جور و جفـــا

  تـوان بهـــره بردن ز مــن بی­ادا!   

نجــــاتم دهید ای جوانمــــردها

  رهــــایم بســـازید ز نامـــــردها    

منــــم مادری مهــــربان بهـرتان

  امانـم دهیــــد زین همه زهــرتان

اجــــــازه دهید تا مـــداوا شوم 

  به خدمت دوباره مهیـــــــــّا شوم

چه سودی که روزی به­نامم نهیـد

   به روز دگر نقـــــره داغم کنید

درختـــان قطع، یا آتـــش زنیـد 

 فضـولات مزمن ز خـود وانهیــد[8]

هوا را ز گـــازهای گلخـــانه ها

  کنید پر، به تخریب کاشـــــانه­ها

همه روزها روز من باشــــد هان!

  منم بهـــرتان مهربان هر زمـــان!

کنـــــون راه سوم تعـــــامل بود

    رفیــق طبیــــعت چه عــاقل بود!

چو باران به من پس نمائید عمل 

  که باشد در آن میوه­ها ماحصــل

همی می­خورید و هم­احسان کنید

   بر این سفره، مردم، مهمان کنید

3

کنون فصل دیگر ز حکمت شنو

      جهــان با بهاران شود نو به نــو

طبیعـــت به تکوین اگر نو شــود

  بشــر با شریعــــت رهرو شـــود

بشر چون طبیعت، اگر مـرده شد

   همــه دانش و بینشش برده شـــد

جهـــان پر خطــر زمین پر خطا

   نبـــاشد به عالــــم طریق هُــــدا

زمینِ دل مردمــــان تشته  است 

  به انواع آفـــــات آغشتــه است

همه منتظـــر تا که آبی رســـد 

  برای نـــزاهت صفــــایی رســد

خدا بهر مردم ز الطــاف خویش

  چو رحم آورد بر نــزار و پریش

براشــــان فرستد پیغــــامبـــری

  که تا مردمـــــان را کند رهبری

فرستــــد ز متن خـــلائق کسی

 بری از پلیـــــدی بســـــازد بسی

ز فرعونیــــان او نجاتــش دهــد 

 گُل از فطــــرت پاکشان بر دمد

  بگیــرد دست خـــــلائق به­دست

 دهددست­مردم همه بودوهست

بگویـــد به آنان که عاقـــل شوید

  ز کید حریفــــان غـــافل مشید[9]

  به­بعثــــت خدا مردمـــــان را بلند

  کند با پیامبر خوش و ارجمــند

کندخفتگـــان را همی هوشیـــــار  

  بخواند مردم به دور از شعــــار

 بگوید بپـــا خیزید ای مردمــــان 

 بگیـرید ز نامحـــرمان حـــق­تان

 زمام امور را چو دادید به­کــس   

نگوئید تمام است، این­است وبس

قیـــــام به قسط کار مــــردم بود

  خطـــــاکاری از مار و کژدم بود

 بگویـــد اگر رستگــــاری کنیـد

  نشـــانش به کردار باشد پدیــد

پیامبـــر چو باران بود در زمیـــن

   کنــــد بارور او زمیـــن را یقیـن

هوا معتــــدل هم زمین پر ز گُــل

  پــر از سبزه بینی سبیـــل و سُبــُل

وگر شـوره­زار گشته باشد عیـــان 

 چه ســازد پیامبـــر چه آرد بیان  

«رضا» کار پیغمبــری ­صفوت است

 که­ صفوت­ به ­واقع پسِ ­دعوت­ است

پی نوشت ها:

[1] – کل یجزی لمستقر لها ذالک تقدیر العزیز العلیم. یس.

[2] – انا بنینا السماء باید و انا لموسعون.  قرآن

[3] – هل تری من فتور. سوره ملک

[4]- این بیت و ابیات بعدی اشاره به آیات 35 -45 سوره بقره و سوره های دیگر در مورد خلقت انسان دارد.

[5] – قلب به دو معنا: هم به قلب یعنی اصل و هم اینکه حقوق و حقیقت را وارونه می کنم

— خوشی های دنیایی [6]

[7] – به دو معنا : هم سر ها و هم قدرتمندان

[8] – یعنی فضولاتی که تصفیه آنها زمانبر است.

[9] – مخفف مشوید