مدرسه و مسجد کریم ایشان که متعلق به دوره قاجار است در روستایی به نام کریم ایشان در مسیر کلاله-مراوه تپه واقع شده است. این مدرسه و مسجد به لحاظ تزیینی بسیار ساده است اما به لحاظ معماری بسیار ارزشمند می‌باشد. امروز در بخش پیشنهادات ایرانگردی به سراغ این بنای تاریخی استان گلستان رفته‌ایم. با ما همراه باشید.

مدرسه و مسجد کریم ایشان

پیش از اینکه به بررسی این مسجد و مدرسه بپردازیم بهتر است در مورد انواع مساجد و مدارس در ایران صحبت کنیم. در ایران مدرسه و مسجد در سه شکل مختلف ساخته می‌شده است. در شکل اول، مسجد و مدرسه هر دو در یک فضای واحد بوده‌اند و کاربری هر دو در هم ادغام شده بود. در شکل دوم، مسجد و مدرسه‌ها در یک فضا واقع شده ولی کارکرد مسجد و مدرسه در آن از هم تفکیک می‌شده است و در شکل سوم نیز مساجد و مدارسی است که در فضاهای جداگانه اما در کنار هم ساخته شده بودند. مسجد و مدرسه کریم ایشان از نوع سوم است. در واقع مسجد و مدرسه در دو فضای جداگانه اما در کنار هم ساخته شده‌اند.

مسجد و مدرسه کریم ایشان در روستایی به همین نام قرار دارد. روستای کریم ایشان در شرق استان گلستان واقع و حدودا 79 کیلومتری با گنبدکاووس فاصله دارد. مردم این روستا مسلمان و اهل تسنن بوده و به کشاورزی و دامپروری مشغول هستند.

تاریخ ساخت مسجد و مدرسه کریم ایشان با توجه به کتیبه‌ی سر در مدرسه، متعلق به سال 1328 هجری قمری است که همزمان با دوره قاجار در ایران بوده است.

مسجد کریم ایشان

نقشه‌ی کلی مسجد کریم ایشان مستطیل و دارای یک شبستان است. بر روی سقف مسجد چهار گنبد قرار دارد که گنبدها بسیار دقیق و قرینه با یکدیگر ساخته شده‌اند.

برای ساخت مسجد از ویژگی بناهای تاریخی آسیای مرکزی و معماری مهرازی استفاده شده که باعث شده با وجود اینکه مسجد دارای قدمت زیادی نیست اما خصوصیات بناهای قدیمی را به خوبی در آن شاهد باشیم. مصالح اصلی برای ساخت مسجد آجر بوده و جزو ساده‌ترین مساجد ایران به لحاظ تزیینات می‌باشد.

مدرسه کریم ایشان

مدرسه کریم ایشان که در مجاورت مسجد واقع شده به شکل زیبایی با طرح مربع-مستطیلی ساخته شده است. مساحت زیربنای مدرسه در حدود هزار مترمربع و مصالح مورد استفاده آجرهای ضخیم است. مدرسه کریم ایشان دارای یک حیاط و 23 حجره می‌باشد.

سردر ورودی مدرسه دارای دو گلدسته بسیار زیبا است و علاوه بر این دو گلدسته، در چهار گوشه‌ی بنا چهار گلدسته ساخته شده که بر زیبایی بنا افزوده است.

سردر ورودی مدرسه تنها قسمت بنا است که در ساخت آن از کاشی استفاده شده است. کاشی‌ها با نقش‌های هندسی و چلیپایی تزیین شده‌اند و دو طرف در ورودی قوس جناقی ملایم ساخته شده که در طرفین در ورودی و در درون طاق نماها نقش‌های تزئینی شیر و خورشید با کاشی ایجاد شده است.

درگاه ورودی دو طبقه است که طبقه دوم به نظر مکان ویژه‌ای بوده و گویا به عنوان مکان استراحت و زندگی امام جماعت و مدرس مدرسه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. دیوارهای داخلی این اتاق با اشکال مختلف از جمله میوه، ظرف و اسلحه تزیین شده است.

در معماری مدارس ایران اصولا از عناصر طبیعت برای آراستن بنا استفاده می‌گردد، اما مدرسه کریم ایشان از این امر مستثنی است که احتمالا به علت قرارگیری در منطقه سرسبز کمتر به این موضوع توجه شده است. تنها حوضی در میانه حیاط به صورت نمادین قرار گرفته است.

نکته حائز اهمیت دیگر در مورد مدرسه کریم ایشان این است که در این مدرسه ایوان وجود ندارد و تنها جلوی هر حجره یک فضای نیمه بسته قرار دارد که 20 سانتی‌متر از کف حیاط بالاتر است.

حجره‌های مدرسه در چهار ضلع حیاط به صورت گنبدی و به شیوه ضربی و به تعداد 23 تا ساخته شده‌اند. هر حجره دارای یک اسم می‌باشد که اسم‌ها از بزرگان و مشایخ طریقت عرفانی مانند ابوالحسن خرقانی، بایزید بسطامی، سعدی و… گرفته شده است. یکی از حجره‌ها نیز کتابخانه مدرسه بوده و نام آن امام محمد غزالی بوده است.

با توجه به کتیبه موجود بر سردر ورودی مدرسه، بانی مدرسه «سید قلیچ ایشان» بوده که تولیت مدرسه نیز نسل به نسل به فرزندان بانی مدرسه می‌رسیده است. آرامگاه بانی مدرسه نیز در مجاورت مدرسه و در بالای جاده کلاله-مراوه تپه واقع شده است.

سخن نهایی

استان گلستان از سمت غرب در حاشیه دریای خزر و از سمت شمال و شرق با ترکمن صحرا هم مرز است. این همسایگی باعث گردیده که اقلیمی متفاوت در میان استان‌های حاشیه دریای خزر داشته باشد و کمتر مورد توجه گردشگران ایرانی قرار گیرد. اما استان گلستان در میان خود آثار و بناهای تاریخی بسیاری دارد که هریک می‌تواند به تنهایی هدف یک سفر ایرانگردی باشد. مسجد و مدرسه کریم ایشان علاوه بر معماری جالب و متفاوتی که دارد، در میان طبیعتی بی‌نظیر واقع شده است که می‌تواند به عنوان یک برنامه ایرانگردی فوق العاده باشد.  

نکته: بخشی از تصاویر از پایگاه خبری ایرنا تهیه شده است.