سینماسینما، علی اصغر کشانی
جمعه ۱۹ مهرماه پوری بنایی وارد هفتاد و نهمین سال زندگی اش شد. بازیگر پر کار و پر افتخار سینمای ایران که از ۲۳ سالگی پس از بازی در اولین فیلمش عروس فرنگی به مدد توانمندی هایش بازی در انبوهی از نقش های متنوع سینمایی را تجربه کرد. پوری بنایی در طول فعالیت سینمایی اش آنقدر مقبولیت داشت که در تعدادی از مهمترین محصولات مشترک سینمایی ایران در جهان بازیگر نقش اصلی باشد، آنقدر خوش شانس بود که در پرتماشاترین اثر جریان ساز سینما (قیصر) نقش اصلی زن را داشته باشد، آنقدر محبوبیت داشت که سالها با شماری از بهترین ستارگان مرد سینمای ایران همبازی باشد و آنقدر اهمیت داشت که تا آخرین فیلمهایش در نقش اصلی زن ظاهر شود. پس طبیعی است که مروری بر نقش آفرینی های او در کارنامه پر بار سینمایی‌اش در آستانه نهمین دهه زندگی این بازیگر همیشه موفق سینما، خاطراتی ازدوران طلایی سینمای ایران را هم با خود به همراه داشته باشد.
نقش های روستایی، کولی و جنگی و تاریخی او آثاری دیدنی است: نقش شیرین دختری در قبیله کولی ها(خشم کولی)، ریحانه زن کولی متهم به بدقدمی(قایقرانان)، لیلا همسر مرد ساده دل روستایی(زبون بسته)، مریم فرزندِ مادری “خون بها” در ایل لرستان(میراث)، فرشته دختر خان (دزد سیاه پوش)، صفورا دختری که باعث شهرت جوان خوش آواز روستایی می شود(ملاممدجان)، مَلک دختری که با نامزدش علیه قوای بیگانه می جنگد(سرزمین دلاوران)، گلنسا دختر قبیله که در قرعه کشی برنده سفر به پاریس می شود(گلنسا در پاریس) و همچنین نقش آفرینی در نقش همسر مردی که سالها علیه قوای بیگانه متجاوز به ایران مبارزه کرد(عاصی)، زنی که علیه ددمنشی های حاکمی زورگو ایستاد(فرزند شمشیر) و زنی که در کشاکش نبرد قشون و افرادی که در پی گنج هستند سرگردان شد(زنبورک).
نقش آفرینی های او به عنوان زنی در خانواده ای رو به فروپاشی هم قابل توجه است: برای نمونه نقش پوری همسر جوانی ثروتمند و عیاش(گرداب گناه) و عفت همسر و مادر خانواده ای رو به سقوط(پشت و خنجر)
از طرفی نقش های او به عنوان زنی در خانواده ای اشرافی و ثروتمند هم جذاب و ماندگار است: نقش ماندانا دختری اشراف زاده که علی رغم مخالفت پدر دل در گرو جوانی از طبقه پایین جامعه دارد(من هم گریه کردم)، مریم دختر بزرگ خانواده ثروتمندی که پدرش او و دو خواهرش را برای پسر دوستش در نظر گرفته(دیوار شیشه ای)، مهناز دختر ثروتمندی که جوان آس و پاسی برای اخاذی وارد زندگی او می شود(یک خوشگل و ۱۰۰۰ مشکل)، مریم همسر یک وکیل درستکار و نوه یک کارخانه دار(جدایی)، مریم خواهرزاده یک کارخانه دار( دنیای آبی)، مریم همسر مدیرکارخانه(رسوایی)، مهتاب دختر رییس کارخانه(مردی از اصفهان)، مریم دخترِ رییس حسابدار شرکتی که سرقتی را گزارش می دهد(یک جو غیرت) و همچنین نقش همسر فداکار مهندس جوانی که سرمایه خود را وقف ساخت بناهای مسکونی مدرن می کند (قلبهای طلایی).
آثاری از او نیز به چالشها و روابط دختر و پدر بازمی گردد: نقش پروانه دختری که بی اعتنایی پدرش به زندگی، دردسرهایی برای او می آفریند(پدرکه ناخلف افتد) و ژاله دختری که با پدرش در خانه ای پر ماجرا زندگی می کند(خوشگله).
برخی از مهمترین نقش های او پیرامون رقابت عشقی دو جوان بر سر دختر مورد علاقه شان است(اقدسِ کوچه مردها)، (نازیِ برای که قلبها می تپد)، (لعیا قصاص)، (میهنِ مردان سحر)،(ریحانهِ قایقرانان) و(غزلِ غزل) از جمله این نقش آفرینی هاست.
بازی های او در دو نقش متفاوت و همزمان هم تحسین برانگیزاست: نقش پونه و ژاله دو خواهر دوقلو(رودخانه وحشی)، نرگس و زهره همسر و دختر نگهبان درستکار یک کارخانه (شهر گناه) و گلبانو و حوریه زن و دختری که مورد هتک حرمت قرار گرفته اند(شیربها) از جمله این نقشهاست.
برخی از نقشهای او به مسایل مربوط به طلاق و خیانت اشاره دارد: پروین زنی که به همسرش می آموزد خیانت رفتار درستی نیست(خوشگذران)، نقش همسری که سه طلاق شده(زن یکشبه) و نقش همسر مردی چهارزنه(عیالوار) هم از این دست نقشهاست.
چند نقش او نقش دخترانی است که در مظان اتهامِ پاکدامنی قرار دارند: نقش گُلی دختری پاکدامن( زیربازارچه) و رعنا مادری سختکوش(علی سورچی) هر دو از جمله اینگونه از نقشهاست.
پوری بنایی بارها در نقش دختری فریب خورده هم خوش درخشیده است: نقش سیما دختر فریب خورده خوش قلب(سرنوشت) و گیتی دختر فریب خورده ای که سعی در جبران گذشته دارد(جاده تبه کاران) اینگونه اند.
در کارنامه او نقشهای جالب دینی و مذهبی هم هست: نقش مریم دختری که به نوجوانان آموزش قرآن می دهد(بیگانه) و نقش دختری عازم زیارت مشهد که در دل کویر راه گم می کند(جهنم+من)
البته او نقش کارآگاه و پلیس را هم در کارنامه اش دارد: فریده کارآگاهی زبده(دزد شهر) و همچنین نقش پلیسی وظیفه شناس(مردی در قفس)؛
علاوه بر این طبقه بندی پوری بنایی تک نقشهای متنوع دیگری هم در کارنامه بلند بالای خود دارد:
نقش سکینه همسرِکارمند چشم چرانی که عازم ماموریت دولتی به فرنگ است(قربون زن ایرونی)، مهتاب همسرِ مردی که از سوی برادرش آسیب دیده و ندانسته با سرباز وظیفه ای ازدواج می کند(سرباز)، مهری زنی که تصادفا با مرد گل فروشی همراه می شود(مهر گیاه)، جمیله که با نامزدش برای کمک به مهار آتش سوزی چاه های نفت راهی جنوب می شود(آتش جنوب)، مریم سرپرست خانواده ای پرجمعیت که برای سروسامان دادن به زندگی اش دست به سرقت می زند(مریم و مانی)، رعنا دختری که آرزوی داشتن قایق موتوری او را راهی استانبول می کند(خانم دلش موتور می خواد)، شهلا مادری مستاصل( یک قدم تا بهشت)، ماریا عروسی فرنگی(عروس فرنگی)، مینا خواننده ای مشهور(مرخصی اجباری)، شراره دخترعمویی دلسوز(حاتم طایی)، آذر دختر خدمتکارِ نابینا (خداحافظ تهران)، اعظم همسر جوانی انتقامجو(قیصر)، پروین دختری عیاش و خوشگذران(قفس طلایی)، اشرف دختر نجیبی که قصد تجاوز به او دارند ولی او خود را می سوزاند(نانجیب) و همچنین نقش دختری که تبه کاران او را ربوده و به اروپا می برند(دوردنیا با جیب خالی)، نقش همسر مردی در دام قاچاقچیان(موطلایی شهر ما)، نقش نامزدی به قتل رسیده(قهرمانان) نقش نامزدی درست کردار(وسوسه شیطان)، نقش خواهر مرد فرصت طلبی که راه و رسم مبارزه جاهلی را به پهلوانی روستایی می آموزد(تنها مرد محله). پوری بنایی گرچه چهار دهه از نقش آفرینی محروم بود اما حاصل تلاش هایش در طول یک عمر دستاورد هنری بسیار متنوع، درخشان و دیدنی است. او در اغلب ژانرهای فیلمهای فارسی دورانش ظاهر شد و نشان داد تا چه حد می توان جلوی دوربین راحت و مسلط، بازی بازیگر را به زندگی روزمره نزدیک کرد.
