ویتامین D یا ویتامین دی (به انگلیسی: Vitamin D) را که کلسیفرول می‌نامند.
یکی از ویتامین‌های لازم برای بدن و از ویتامین‌های محلول در چربی است، که به رشد و استحکام استخوان‌ها از طریق کنترل تعادل کلسیم و فسفر کمک می‌کند.
این ویتامین با ایجاد افزایش جذب فسفر و کلسیم از روده‌ها و کاهش دفع از کلیه به متابولیسم استخوان‌ها کمک می‌کند.
همچنین از طریق ترجمه ژن‌های هسته سلول به رشد سلول کمک می‌کند.
منبع اصلی دریافت این ویتامین بجز منابع گیاهی مثل غلات و حیوانی مثل ماهی ساردین، شیر و تخم مرغ، نور آفتاب است، به‌طوری که ۱۰ تا ۲۰ دقیقه ماندن در زیر نور آفتاب، نیاز روزانه بدن انسان به این ویتامین را تأمین می‌کند.
کمبود این ویتامین همچنین باعث پوکی استخوان در کهنسالی می‌گردد.
فواید
دریافت ویتامین دی و کلسیم باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات در افراد کهنسال می‌شود.
همچنین ویتامین دی باعث پیشگیری از بروز بیماری‌هایی مانند راشیتیسم در کودکان، استئومالاسی در بزرگسالان و پوکی استخوان در کهنسالی می‌شود.
همچنین این ویتامین به رشد و استحکام استخوان‌ها و رشد سلول‌ها کمک زیادی می‌کند.
نیاز روزانه برای این ویتامین برای هر فرد بالغ ۱۰ میکروگرم یا حداکثر ۲۰۰۰ واحد در روز می‌باشد.
در دوران کودکی و پیری این میزان بالاتر است.همچنین مصرف ویتامین دی در سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر مؤثر است.
عوارض مصرف کم
شیوع کمبود ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۵۰ تا ۸۰ درصد است.
از عوارض مصرف کم این ویتامین در دوران کودکی بیماری راشیتیسم است که به علت کمبود کلسیم و فسفر در زمان رشد استخوان‌ها، استخوان‌های فرد دارای املاح کمی خواهد بود و نخواهد توانست وزن فرد را تحمل کند و در نتیجه انحنا خواهد یافت.
عوارض دیگر آن بزرگی جمجمه، زائده‌های دکمه مانند بر روی ستون فقرات و برجستگی سینه می‌باشد.
همچنین مچ دست و پا پهن می‌شود که توسط رادیوگرافی قابل تشخیص است.
در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث به‌وجود آمدن بیماری استئومالاسی می‌شود.
این بیماری به این شکل است که با کاهش تراکم استخوانی دردهای شدیدی در قسمت پا و کمر احساس می‌شود .
همچنین استخوان‌های بلند به راحتی شکسته می‌شوند.
اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع می‌شود.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان می‌شود.
عامل اصلی تأثیرگذار تغییرات هورمونی در بدن است.
اما در این دوران این بیماری میزان ویتامین دی در بدن کاهش می‌یابد.
ولی دریافت این ویتامین در دوران بیماری کمک چندانی به بهبود آن نمی‌کند.
بلکه برای پیشگیری از این بیماری باید از دوران جوانی کلسیم و فسفر همراه با ویتامین دی مصرف شود.
همچنین کمبود این ویتامین در بدن باعث عوارضی چون دیر دندان درآوردن و دیر نشستن و دیر راه افتادن در کودکان می‌شود.
همچنین بدفرم شدن لگن که در دخترها باعث تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند.
همچنین کمبود این ویتامین باعث افزایش احتمال ابتلاء به سرطان سینه یا پروستات می‌شود.
کمبود این ویتامین باعث می‌شود که دستگاه ایمنی بدن ضعیف شده و باعث می‌شود فرد مبتلا به سرطان و دیابت و حتی عفونت گردد.
علل کمبود
عواملی مثل مصرف برخی داروهای ضد تشنج مانند فنوباربیتال یا فنی توئین یا رشد سریع کودک یا برخی اختلالات در جذب این ویتامین در بدن یا نرفتن زیر نور آفتاب یا نخوردن غذاهای حاوی این ویتامین باعث کمبود ویتامین دی در بدن می‌شود.
افراد در معرض کمبود ویتامین دی
افراد زیر بیشتر از بقیه افراد جامعه در خطر کمبود ویتامین دی می‌باشند:
نوزادان شیرخوار:
ویتامین د موجود در شیر مادر تحت تأثیر ویتامین د موجود در بدن مادر است.
بر اساس پیشنهاد انجمن اطفال آمریکا، نوزادان شیرخوار باید روزانه 400 IU ویتامین دی دریافت نموده و از تماس مستقیم نور خورشید (توسط کرم ضدآفتاب و پوشاک) جلوگیری گردد.
افراد مسن:
پوست بدن در این افراد نمی‌تواند ساخت ویتامین د را به صورت کارآمدی انجام دهد؛ همچنین بیشتر در منزل به سر می‌برند.
افرادی که محدودیت قرارگیری در معرض نور خورشید دارند؛ مانند افراد زمین‌گیر . . .
افراد دارای پوست تیره:
میزان بیشتر ملانین در پوست این افراد موجب کاهش توانایی پوست جهت تولید ویتامین د از طریق نورخورشید می‌گردد.
افراد مبتلا به بیماری التهابی روده (IBD) و سایر بیماری‌هایی که منجر به اختلال در جذب چربی می‌شود مانند: برخی از بیماری‌های کبدی، سیستیک فایبروزیس، سلیاک، کرون، کولیت زخمی‌شونده.
افراد چاق یا افرادی که تحت جراحی بای‌پس معده قرار گرفته‌اند.
میزان مناسب
انستیتوی پزشکی (IOM) میزانی برای مصرف ویتامین D پیشنهاد داده‌است.
دریافت این میزان ویتامین D از طریق رژیم غذایی (بهمراه یا بدون مکمل‌ها) باید برای حفظ سلامتی شما کافی باشد.
این میزان:
600 IU درروز برای افراد بین ۱ تا ۷۰ سال
800 IU در روز برای افراد بالای ۷۰ سال
عوارض مصرف زیاد
استفاده بیش ازحد از این ویتامین مخصوصاً اگر همراه با مصرف زیاد کلسیم باشد منجر به مسمومیت می‌گردد.
مسمومیت با ویتامین D به ندرت رخ داده و اغلب در کسانی مشاهده می‌شود که مقادیر بیش از حد این ویتامین را از طریق مکمل دریافت می‌کنند.
استفاده از قرص و آمپول ویتامین دی به‌طور مستمر باعث مشکلاتی مانند رسوب کلسیم در بافت‌های نرم مثل کلیه‌ها، ریه‌ها، قلب و گوش می‌شود که در ریه‌ها و قلب منجر به عوارض ریوی و قلبی، و در گوش به اختلالات شنوایی و حتی کری می‌انجامد.
همچنین عوارضی مانند سردرد، تهوع، استفراغ، ضعف، تشنگی زیاد، افزایش حجم ادرار، یبوست، تأخیر در رشد در طفل‌های شیرخوار، مشکلات گوارشی و شکنندگی استخوان نیز از دیگر عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین دی می‌باشد.
برپایه نتایج تحقیقات جدید(توسط دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه) مشخص گردید سطح ویتامین D با ایجاد سنگ کلیه در ارتباط نبوده و خطر آن را افزایش نمی‌دهند.
اگرچه سطح ویتامین D در گروه شاهد به‌طور معناداری بیش از گروه مورد بوده است.
