تجربه جهانی ثابت کرده است تجارت با طعم تحریم اقتضائات خاص خود را می طلبد. در شرایطی که در سیطره فشارها از طریق سوئیفت و انتقالات بانکی و صرافی، جریمه های سنگین برای معامله گران کالا و نفت و… هستیم؛ نیازمندی به یک یا چند شریک تجاری در دسترس و استراتژِیک که به وسیله آن بشود یک معبر در میان انبوه سیم خاردارهای تحریمی باشد بیش از پیش احساس می شود.
یکی از سیاست‌هایی که هندوستانپس از تحریم‌های هسته‌ای آمریکا در دهه ۹۰ در دستور کار قرار داد، چرخش تجاری به سمت آسیای میانه و چینبود. روسیهنیز در دهه ۲۰۱۰ در مواجهه با تحریم‌های آمریکا واتحادیه اروپاتصمیم به ایجاد تغییر در شرکای تجاری خود گرفت. در این بین یکی از کلیدی ترین کشورها که حداکثر مزیت های ممکن را برای ایران در دوران تحریم می تواند ایفا کند کشور همسایه عراق است.
۲ روش آمریکاییها برای دور کردن عراق از ایران
خطر این مسئله به خوبی مورد توجه آمریکایی ها قرار گرفته و در چند ماه گذشته حداکثر سعی خود را به دو شکل برای همراه سازی عراق با تحریم ها انجام داده اند.
روش اول: با ایجاد اختلال در جریان نقل و انتقال پول میان ایران و عراق است؛ این مسئله مشکلاتی را از قبیل بلوکه شدن پول گاز و برق ایران در عراق و همچنین بسته شدن حساب بسیاری از شرکت های ایرانی حاضر در عراق پدید آورده است.
اما باید گفت کنترل آمریکا تنها بر جریان دلار حاکم است و امکان نقل و انتقال سایر ارزها وجود دارد. و خوشبختانه عراق حتی آمادگی خود را برای تسویه به دینار اعلام کرده است. بانک مرکزی ایران می تواند با مذاکره باهمتای عراقی ساز و کار های مناسبی همچون پیمان پولی دوجانبه را تدارک ببیند.
روش دوم: آمریکا که تحریم‌های بانکی را در ایجاد فشار بر ایران ناکارآمد می‌بیند، به اقداماتی از قبیل پیشنهاد سرمایه‌گذاری و تاسیس زیرساخت های مورد نیاز عراق برای این کشور روی آورده است. ورود شرکت جنرال الکتریک آمریکا به عراق برای گرفتن بازار صنعت برق عراق از دست ایران، در همین راستا است.
چرا عراق تا به این حد اهمیت دارد؟
عراق در میان شرکای تجاری کشور، بیشترین کالا را از ایران می‌خرد
عراق با ارزش افزوده‌ترین کالاها را از ایران می‌خرد
عراق بیشترین کالاهای اشتغال‌زا را از ایران می‌خرد
عراق بزرگترین بازار برای خدمات فنی و مهندسی ایران است
عراق به سوریه و لبنان و همچنین دریای مدیترانهبرای فروش نفت دسترسی دارد
عراق منابع مالی زیادی برای خرید کالا و خدمات از ایران دارد
عراق بیشترین گاز و برق را از ایران می‌خرد
تراز تجاری مثبت اما بازنده در میان سایر رقبا
خوشبختانه با وجود تحریم ها از ابتدای سال تا آذر ماه عراق بیشترین تراز تجاری مثبت را به خود اختصاص داده است. آمارها نشان می‌دهد صادرکنندگان ایرانی از ابتدای امسال تا انتهای آذرماه ۶ میلیارد و ۹۲۹ میلیون دلار کالا به این کشور صادر کرده‌اند که رشد ۴۹ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت کرده است. اما در مقابل، ۳۶میلیون دلار واردات از این کشور صورت گرفته که با افت ۴۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته روبه‌رو بوده است. تراز تجاری ایران با عراق، مثبت ۶ میلیارد و ۸۹۳ میلیون دلار است.
اما متاسفانه آمارهای مرکز تجارت جهانی نشان می‌دهد که عملکرد پنج شریک اول تجاری عراق در زمینه صادرات به این کشور، در ۱۰ سال گذشته بهتر از ایران بوده است و همگی رشد بالاتری نسبت به ایران داشته‌اند.
در جدول زیر میزان رشد صادرات پنج صادرکننده برتر کالا به عراق نمایش داده شده است:
موانع و راهکارها
اکنون ایران حدود ۱۰ مرز رسمی با عراق دارد، درحالی که ترکیه تنها یک مرز دارد. متاسفانه با این حال صادرات ترکیه از تنها مرز خود با عراق بیش از کل صادرات کالاهای ایرانی به عراق است. در این مقوله مختصرا موانع و راهکارهای بهره مندی حداکثری از این کشور برای توسعه تجارت و کاهش تحریم ها مقارن با سفر ظریف و هیئت همراه به عراق بیان می شود:
ریال و دینار جایگزین دلار؛ تحریم بانکی کم اثر می شود
یکی از این مشکلات اساسی موضوع الزام تجارت با دلار است. ولی یحیی آل اسحاق رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با رد این موضوع بیان کرده است: مبنای مبادلات تجاری ایران و عراق همیشه دینار و ریال بوده است و تنها در مواردی خاص براساس دلار به انجام تجارت پرداخته‌ایم. برهمین اساس با توجه به مذاکراتی که بین بانک مرکزی ایران و عراق برای تسهیل امور درحال شکل‌گیری است مقرر شده تا گشایش اعتبارات به صورت رسمی بر اساس ریال و دینار صورت گیرد.
از سوی دیگر تجار عراقی به دلیل مبلغ هنگفت ناشی از تجارت و سابقه تاریخی انتقال دلار و یورو به ایران، انگیزه مبادله ریالی با ایران را دارند بنابراین می توان با ایجاد تسهیلات لازم مثل افتتاح حساب ریالی در بانک های ایران برای افراد عراقی را فراهم کرد و و با ورود دلار و یورو به کشور توسط آن ها، معادل ریالی رابه حسابشان واریز کرد.
همچنین رقم ۱.۵ میلیارد دلار طلب ایران از عراق می‌تواند منبع خوبی برای تهاتر آن و صدور ضمانتنامه‌های بانکی و گرفتن پروژه‌های زیرساختی از عراق و حضور بیشتر در بازار خدمات فنی و مهندسی این کشورباشد.
دور زدن تحریم ها و تسریع فروش نفت با دسترسی به مدیترانه
از طریق عراق به سوریه و لبنان و همچنین دریای مدیترانه دسترسی داریم. این مسئله هم به لحاظ تجارت کالا، هم به لحاظ فروش نفت و هم به لحاظ امنیت برای ما مهم است.در حال حاضر خط لوله نفت از ایران تا بصره وجود دارد و از بصره (و همچنین کرکوک) تا سوریه موجود است. بخش‌هایی از این خط لوله به دلیل جنگ با داعش خراب شده است، و سوریه آمادگی کرده آن برای ما بازسازی کند. در اینصورت با موافقت عراق خط لوله نفتما به مدیترانه وصل خواهد شد. صادرات نفت از طریق خط لوله به مدیترانه ۳ تا ۴ روز طول می‌کشد اما صادرات از مسیر کنونی یک تا دو ماه زمان نیاز دارد ضمن اینکه مشکلات مربوط به کانال سوئز و در واقع اثرگذاری آمریکا و اسرائیل نیز کاهش می‌یابد.
مشکلات حمل و نقل: راه آهن بصره و حمل یکسره کالا
در حال حاضر تنها ۲۵ کیلومتر از خط آهن مسیر خرمشهر به بصره باقی مانده است که در صورت تکمیل، راه آهن ایران به عراق متصل می‌شود. حمل و نقل ریلی به عراق به کاهش شدید هزینه حمل کالا و گمرکی منجر می‌شود. هزینه‌های حمل و نقل در عراق بالا است و ایرانی‌ها تمایلی به حمل کالا در عراق ندارند.
همچنین نبود حمل یکسره کالا از ایران به عراق سرعت صادرات ایران به این کشور را کاهش داده است. همسایگان ما به خصوص ترکیه کالا را به صورت یکسره به عراق حمل می‌کنند؛ در حالی که ما غیر از مرز مهران، در سایر مرزها باید کالا را تخلیه و دوباره بارگیری کنیم که همین مسئله وقت خیلی زیادی می‌گیرد.
نبود سردخانه و سرعت کند گمرک درعراق
شرایط نامطلوب زنجیره سرد مواد غذایی در داخل عراق، کیفیت کالاهای ارسال شده از ایران را کاهش می‌دهد و باعث سلب اعتماد مصرف کننده عراقی می‌شود. بنابراین لازم است ایران در زیرساخت های آن کشور سرمایه گذاری کند و مواردی همچون انبار، سردخانه و آزمایشگاه کنترل کیفیت را در این کشور احداث نماید.
همچنین سرعت پائین گمرکات عراق در ترخیص کالاهای ایرانی، علاوه بر افزایش مدت زمان رسیدن محصولات به دست تجار عراقی، به کیفیت آن آسیب وارد می‌کند. سرمایه گذاری ایران در جهت بهبود تشکیلات گمرکی عراق و تجهیز آزمایشگاه‌های تایید استاندارد این کشور علاوه بر آورده اقتصادی، می‌تواند نقش بسزایی در افزایش صادرات محصولات ایرانی داشته باشد.
چرا می توانیم صادرات ۷ میلیارد دلاری را ۲۰ میلیارد دلار کنیم؟
الان یک میلیون نفر به جمعیت عراق افزوده می‌شود. یعنی بازار این کشور بزرگتر می‌شود.
تحریم نفت ایران به مثابه گشایشی در فروش نفت عراق خواهد بود.
عراق در ۱۵ سال اخیر ۹۰۰ میلیارد دلار درآمد داشته است.
بودجه سال ۲۰۱۸ عراق ۸۸ میلیارد دلار بود که با احتساب قیمت ۴۶ دلار برای هر بشکه نفت بسته شده بود؛ درحالیکه قیمت نفت در سال گذشته بیش از این مقدار بود.
ذخیره ارزی عراق ۶۰ میلیارد دلار و ذخیره طلای آن ۸۹ میلیارد دلار است. یعنی دولت عراق ۹۰ تن طلا در داخل کشور ذخیره دارد.
این ها بدان معناست که آنان خریدار هستند و پول کافی نیز دارند. با شرایط موجود انتظار ۲۰ میلیارد دلار صادرات به عراق کاملا منطقی است و ۷ میلیارد دلار فعلی به مراتب پایین تر از میزان ظرفیت هاست.
۲۲۳۲۲۴
