مرضیه نوری: اعلام رسمی وجود ویروس کرونا در ایران تقریبا همزمان بود با برنامه ریزی برای اجرای طرح جمع آوری معتادان متجاهر؛ طرحی که بر اساس آن قرار بود بیش از ۵ هزار نفر از معتادان متجاهر را از ابتدای اسفندماه از سطح شهر جمع آوری و به مراکز درمان اجباری منتقل کنند. در آن زمان یکی از نگرانی های اصلی کارشناسان حوزه اعتیاد این بود که اگر این طرح اجرا شود فاجعه ای انسانی در مراکز ترک اعتیاد رخ خواهد داد اما این نگرانی خیلی به طول نیانجامید و کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر در اقدامی سریع تشکیل جلسه داد و تصمیم بر آن شد که اجرای این طرح تا اطلاع ثانوی متوقف شود. در این شرایط گام بعدی، توسعه خدمات کاهش آسیب در کشور بود. چون کارتن خوابها و معتادان بی خانمان نیاز به حمایت داشتند. باید تمهیداتی اندیشیده می شد که این گروه به حاشیه رانده شده و بی پناه خدمات بهداشتی و درمانی در راستای جلوگیری از ابتلا به بیماری دریافت کنند. بنابر این کارشناسان اعتیاد و سازمان های مردم نهاد مطالبه گری هایشان را برای گسترش این خدمات آغاز کردند. این مطالبه گری ها هم تا حدودی به نتیجه رسید و بودجه هایی برای خدمات رسانی توسط سازمان بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد مخدر تخصیص داده شد. سازمان های مردم نهاد تجهیز شدند و آموزش دیدند که در این شرایط چطور باید خدمات رسانی کنند که مانع از شیوع این بیماری شوند. همزمان شهرداری هم در گرمخانه ها شروع به خدمات رسانی به بیماران کرد و با ضدعفونی کردن گرمخانه ها و تشویق بیماران برای حضور در گرمخانه ها و ارائه خدمت به آنها بخشی از کار را برعهده گرفت.
درست در زمانی که بودجه ها و امکانات تا حدودی تخصیص یافته بود و سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه اعتیاد با کمک و همکاری یکدیگر در حال خدمات رسانی به معتادان بی خانمان بودند، انتشار گسترده فیلمی درباره تجمع تعدادی از معتادان در میدان شوش تهران در فضای مجازی، ورق را برگرداند. سید مالک حسینی، سرپرست سازمان رفاه، خدمات اجتماعی و مشارکت‌های مردمی شهرداری تهران یکی از نخستین مسئولانی بود که به این مسئله انتقاد کرد و گفت: زحمات چند ساله نیروی انتظامی با تعطیلی مراکز نگهداری معتادان نقش برآب شد. رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران و ناجا هم اعلام کردند که آمادگی جمع آوری معتادان متجاهر را از سطح شهر دارند و هر زمانی که اعلام شود این اقدام را انجام خواهند داد.
جمع آوری معتادان متجاهر، خلاف پروتکل‌های سازمان بهداشت جهانی؟
بعد از چند روز اظهارنظر، سرانجام بعد از اظهار نظرهای متعدد توسط مسئولان در این رابطه، سرهنگ عبدالوهاب حسنوند، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر پایتخت از تصمیم نهایی برای جمع آوری معتادان متجاهری که به دلیل جلوگیری از شیوع بیماری کرونا رها شده بودند، خبر داد و گفت جلساتی برگزار شده و در این جلسات بر اساس خرد جمعی به این نتیجه رسیده اند که معتادان جمع‌آوری شوند اما این اقدام و ساماندهی معتادان، نیاز به پروتکل بهداشتی دارد چرا که نمی‌شود معتادان را بدون هیچ دستورالعمل بهداشتی جمع‌آوری و وارد مرکزهای ماده ۱۶ کرد.
سردار مسعود زاهدیان، رییس پلیس مبارزه با موادمخدر ناجا هم اعلام کرد قرار است تا یک مرکز میانی بین چرخه غربالگری و جمع‌آوری تا حضور در مراکز بازپروری ایجاد شود و افرادی که در زمان شیوع کرونا جمع آوری می شوند ابتدا به این مراکز منتقل شوند. معتادان متجاهر جمع آوری شده پس از حضور در این مراکز حدود دو هفته نگهداری شده و در آنجا وضعیت سلامتی و علائم جسمی‌شان بررسی می شود و در صورتی که هیچ یک از نشانه‌های ابتلا به کرونا را نداشته باشند، به مراکز بازپروری منتقل خواهند شد و در غیر اینصورت درمانشان هم آغاز خواهد شد. او ابراز امیداری کرد که تا پایان این هفته پروتکل مشخص شده و این طرح وارد فاز اجرایی شود.
مصطفی هادیزاده، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران هم درباره تصمیمات اخذ شده در خصوص جمع‌آوری معتادان متجاهر از سطح شهر تهران گفت: در این جلسه همچنین مقرر شد؛ موضوع نگهداری معتادان بیش از ۶ ماه در مراکز نگهداری مطرح و در این باره تصمیم‌گیری شود تا ۵ هزار معتادی که همچنان در مراکز نگهداری هستند، ترخیص نشوند.
دیروز هم علیرضا زالی، فرمانده ستاد عملیات مقابله با کرونا در کلان شهر تهران هم با یادآوری این که معتادان متجاهر بدون سرپناه ضمن عدم رعایت دستورات بهداشتی و پیشگیرانه باعث شیوع و گسترش بیماری می شوند خواستار جمع آوری و بازگشت آنان به مراکز قبلی نگهداری آنان نظیر بازپروری ها و … شد.
اما کارشناسان اعتیاد با این تصمیمات مخالفند؛ آنها بر این اعتقادند که جمع آوری معتادان متجاهر بر خلاف پروتکل های سازمان بهداشت جهانی و ستاد ملی مقابله با کرونا است و همچنین تبعات زیادی به دنبال دارد. عباس دیلمی زاده، مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره در این باره به خبرآنلاین می گوید: بر اساس آنچه در منابع علمی بین المللی به آن تاکید شده است، نگهداری افراد در هر نوع مرکز اقامتی در زمان همه گیری کرونا ریسک بسیار بالایی دارد و توصیه شده است جز در موارد ضروری از ایجاد کلونی های انسانی خودداری شود. بنابراین آنچه تا به امروز ستاد کرونای کشور در دستور کار قرار داده، اقدامی درست و اصولی است.
بعید است ستاد مقابله با کرونا، دستور جمع‌آوری معتادان را صادر کند
دیلمی‌زاده درباره جمع آوری معتادان متجاهر در روزگار کرونا می گوید: هنوز ستاد مقابله با کرونای کشور نظر نهایی اش را در این باره اعلام نکرده و باید منتظر بمانیم و ببینیم که در این باره چه تصمیمی می گیرند اما بعید می دانم که برخلاف پروتکل های بین المللی و پروتکل هایی که خودشان تدوین کرده اند، به جمع آوری معتادان بی خانمان رضایت بدهند. ما بسیار امیدواریم که این اقدام صورت نگیرد و همچنان به ارائه خدمات کاهش آسیب و ارائه بسته های بهداشتی به این بیماران تاکید کنند. که اگر خلاف این عمل کنند باید توضیح بدهند که بر اساس چه معیارها و استانداردهایی چنین تصمیمی را اتخاذ کرده اند.
مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره در پاسخ به این سئوال که با نگهداری معتادان متجاهر در اردوگاه های درمان اجباری موافق است یا خیر، می گوید: موافق نیستم. اما بدون برنامه ریزی هم نمی توان این افراد را ترخیص کرد. اول باید مشخص شود که چه تعداد از افرادی که در این مراکز هستند، خانواده دارند. حدس من این است که تعداد این افراد کم نیست. باید با اقدامات مددکاری قوی این افراد به خانواده هایشان متصل شوند. همچنین برای ترخیص بقیه افراد هم باید برنامه ریزی شود. دستگاه های مسئول باید برای بی خانمان ها خدماتی در نظر بگیرند. مثلا آنها را در خانه های میان راهی که تجمع کمتری دارد، اسکان دهند. یا فکر دیگری برایشان بکنند. مهم این است که آمار و اطلاعات در دسترس باشد تا بتوان برای این افراد برنامه ریزی کرد که متاسفانه هیچ اطلاعاتی در این باره وجود ندارد.
دیلمی زاده در مورد راه اندازی «مرکز میانی» بین چرخه غربالگری و جمع‌آوری تا حضور در مراکز بازپروری می گوید: راه اندازی «مرکز میانی» را ما هم به بهزیستی پیشنهاد داده بودیم اما نه با این کارکردی که اکنون مطرح می شود. پیشنهاد ما این بود که اگر در بین مصرف کنندگان موادی که در مراکز کاهش آسیب و پاتوق ها حضور دارند، موردی مشکوک به بیماری کووید ۱۹ مشاهده شد در این «مرکز میانی» نگهداری شود تا در صورت بیماری اقدامات درمانی برای او انجام شود. اما با تعریفی که اکنون از «مرکز میانی» مطرح شود با راه اندازی این مراکز موافق نیستم. چه دلیلی دارد که در شرایط همه گیری ویروس کرونا همه معتادان متجاهر را از سطح شهر جمع آوری کنیم و آنها را در زیر یک سقف و به صورت تجمعی نگهداری کنیم؟ این اقدام خودش خطرناک است. چطور می خواهیم پروتکل های بهداشتی را در مورد آنها رعایت کنیم و از آن گذشته چطور می خواهیم نیازهای افرادی که بیماری اعتیاد دارند را در این مرکز تامین کنیم؟ آیا قرار است به بیماران داروی نگهدارنده داده شود؟ اگر داده نشود که همه گرفتار علایم ترک می شوند که خیلی تفاوتی هم با علایم بیماری کرونا ندارد؟ واقعا قرار است چه سیاستی در پیش بگیرند؟
چه لزومی دارد معتادان بی خانمان را جمع آوری و قرنطینه کنیم؟
دیلمی زاده می گوید: من اصلا متوجه نمی شوم که چه لزومی دارد بی خانمان هایی که علایم کرونا ندارند را بخواهیم از سطح شهر جمع آوری کنیم و با اجبار آنها را قرنطینه کنیم؟ این معتادان چه فرقی با مردم عادی ای دارند که در سطح شهر تردد می کنند ؟ از زمانی که تعطیلات رسمی نوروز به پایان رسیده است، ترافیک های صبحگاهی و عکس هایی که از کوچه و خیابان منتشر می شود حکایت از آن دارد که حداقل گروهی از مردم در شهر تردد می کنند. این معتادان هم به مانند بقیه مردم تا زمانی که علایم کرونا نداشته باشند، خطرناک نیستند. چه کسی گفته است که این معتادان ناقل کرونا هستند و بقیه مردم نیستند؟ استدلال شان چیست؟ لطفا اعلام کنند که ما هم بدانیم.
او می گوید: یک گروه خاص با انتشار یک فیلم از شلوغی میدان شوش و خیابان های اطرافش در تلاش هستند که موجی راه اندازی کنند که منجر به جمع آوری دوباره معتادان بی خانمان شوند. این اقدام می توانند منجر به یک فاجعه انسانی شود. نباید تحت فشار و جریان سازی یک گروه خاص، بی خانمان ها را قربانی کرد و سلامتی آنها را به خطر انداخت.
مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره می گوید: به نظر من راهکاری که در حال حاضر باید اجرایی شود، ارائه خدمات به همه مردم در محلات است. طبیعی است که معتادان بی خانمان هم جزیی از شهروندان به حساب می آیند. پس باید با مراجعه به پاتوق های مصرف مواد خدمات بهداشتی و درمانی به این افراد ارائه داد. اصول پیشگیری از بیماری را به آنها آموزش داد و حداقل یک وعده غذا برای آنها تامین کرد. همچنین غربالگری و بیماریابی هم باید در همان پاتوق ها انجام شود و افرادی که مشکوک به کرونا هستند برای برررسی های بیشتر به بیمارستان ها منتقل شوند.
اردوگاه‌های نگهداری معتادان ایزوله نیست
دکتر رامین رادفر، پزشک، درمانگر و پژوهشگر اعتیاد هم در انتقاد از کسانی که می گویند نباید معتادان متجاهر را از مراکز ماده ۱۶ ترخیص کرد، می گوید: محیط ایزوله تعریف خاص خودش را دارد. به محیطی که مطلقا هیچ ارتباطی با بیرون ندارد، ایزوله گفته می شود. با این تعریف، اردوگاه های نگهداری از معتادان متجاهر مکان ایزوله نیست. چون هر روز خدمات دهندگان زیادی مانند پزشک، پرستار، مددکار، نگهبان، آشپز و … به آنجا رفت و آمد دارند. بنابراین این خطر همواره در کمین است که یکی از این افراد ویروس کرونا را با خود به این اردوگاه ها ببرد. این احتمال اصلا دور از ذهن نیست. بنابراین احتمال اینکه در این کلونی های انسانی ویروس منتشر شود و بیمارانی که جزء گروه های در معرض آسیب بیماری کووید ۱۹ هستند، آلوده شوند، زیاد است.
احتمال همه گیری بیماری کووید ۱۹ در مراکز ماده ۱۶ بالا است
رادفر با بیان اینکه انتقال بیماری های واگیر در کلونی های انسانی در ایران مسبوق به سابقه است، می گوید: ما در گذشته در ایران تجربه انتقال بیماری ایدز در زندان ها را داشته ایم. البته میزان سرایت ویروس کرونا بسیار بسیار بیشتر از ویروس HIV است. بنابراین رویه منطقی و درست این است که در زمان همه گیری ویروس کرونا اگر افرادی در مکان های بسته با تجمع بالا داریم و دلیل محکمی برای نگهداریشان در آن مکان نداریم، آزادشان کنیم.
به گفته این پزشک و درمانگر اعتیاد همان طور که دانشگاه ها و مدارس تعطیل شده اند و همچنین قوه قضاییه در اقدامی درست و به جا گروهی از زندانیان را آزاد کرد، بیماران مراکز ماده ۱۶ هم باید ترخیص شوند.
رادفر می گوید: بنابراین این استدلال ها که نباید معتادان از اردوگاه های اجباری درمان اعتیاد آزاد شوند چون ممکن است بعد از خروج از این مراکز بیمار شوند، غیر علمی و غلط است.
او همچنین راهکار در نظر گرفتن یک «مرکز میانی» بین چرخه غربالگری و جمع‌آوری تا حضور در مراکز بازپروری را غیر عملی می داند و می گوید: این افراد در کجا و تحت چه شرایطی قرار است نگهداری شوند؟ چه طور می شود چند صد نفر بیمار را در مکانی ایزوله و با رعایت نکات بهداشتی و ایمنی نگهداری کرد؟ در طی این فرایند بیماریابی، اگر یکی از خدمات دهندگان ویروس را به قرنطینه منتقل کند یا اگر یکی از معتادان به ویروس آلوده باشد و آن را در همین «مرکز میانی» به افراد دیگر منتقل کند و یک همه گیری در همین مکان اتفاق بیفتد، مسئولیت اش با کیست؟
لطفا میزان تلفات در اردوگاه‌ها را محاسبه کنید
رادفر می گوید: اینکه یک سیستم با ادعای عقلانیت، کار غیر عقلانی، غیر علمی و غیر عملی انجام بدهد، قابل پذیرش نیست. کسانی که خواهان چنین اقداماتی هستند دارند مغالطه می کنند. محاسبه اینکه اگر هزار نفر معتاد را در یک محیط جمع کنیم و ویروس به هر دلیلی به آنجا وارد شود، طی چه مدت زمانی چه اتفاقی خواهد افتاد، اصلا پیچیده نیست. افرادی که چنین پیشنهاداتی را مطرح می کنند اگر یک قلم و کاغذ و ماشین حساب کنار دست شان داشته باشد و با اصول اولیه علم احتمالات آشنایی داشته باشند، می توانند عمق فاجعه را درک کنند. شاید اگر چنین کنند دیگر راضی نباشند که جان دیگران را با تصمیم گیری های غلط شان به خطر بیندازند.
این پژوهشگر اعتیاد پیشنهاد می کند به جای جمع آوری معتادان متجاهر از خیابان ها تلاش کنند با اقدامات مددکاری این افراد را به خانواده ایشان وصل کنند و خانواده های آنها را تحت پوشش حمایتی قرار دهند. اگر هم بی خانمان هستند و خانواده ای ندارند، به آنها دست نزنند. فقط به آنها خدمات بهداشتی و درمانی بدهند. شیوه های خود مراقبتی در برابر بیماری را به آنها آموزش بدهند. اگر می توانند، غذا در اختیارشان قرار دهند و دیگر هیچ کار دیگری نکنند. چون خود این سیستم می تواند خودش را به یک تعادلی برساند و به بقا ادامه دهد.
مراقب باشیم تهدید را به تهدید مضاعف تبدیل نکنیم
رادفر می گوید: وجود ویروس کرونا شرایط خوبی را ایجاد کرده است که بتوانیم بیمارانی که در مراکز ماده ۱۶ هستند با اقدامات مددکاری درست به خانواده هایشان بسپاریم چون بسیاری از این افراد خانواده دارند. به نظر من باید در این زمینه قدم برداشته شود. یک سیستم هوشمند تهدید را به فرصت تبدیل می کند. بنابراین باید حواسمان باشد که تهدید را به تهدید مضاعف تبدیل نکنیم.
۲۳۵۲۱۲
