دکتر فاضلی با نقد شیوه های رایج در انجام پایان نامه و رساله های تحصیلات تکمیلی، دانشگاه ها را “لخت پرور” دانسته و از به مسندنشاندن “افراد لخت” توسط دانشگاه ها گفته اند. ضمن همراهی و تایید بخشی از انتقاد های ایشان بر فرآیند تعریف مساله، تدوین پایان نامه ها و ارزیابی آن ها، با بخش انتهایی سخنان ایشان در تربیت و به مسند نشاندن افراد لخت توسط دانشگاه ها چندان همراه نیستم. آیا واقعاً دانشگاههای ما لخت پرور هستند؟ و افراد لخت را بر مسند می نشانند؟ به این سوالات در ادامه پاسخ خواهم داد.
دکتر اسلامی بزرگوار به نکته مهمی اشاره کرده اند و آن ارائه راه حل و درمان در کنار اشاره به دردها و مشکلات است و البته “اقتصاد دانشگاه” را راه حل مشکلات موجود برشمرده اند. آیا همه راه حل یا راه حل اصلی را در اینجا باید جستجو کرد؟ و سوال مهم تر این که؛ آیا الگوی کارآمد “اقتصاد دانشگاه” واقعاً الگوی “دانشگاه آزاد دوران دکتر جاسبی” است؟

به کجا بنگریم؟
نظام آموزش عالی در قالب فعلی از مجموعه ای از زیر نظام ها تشکیل شده است: زیرنظام گزینش دانشجو، زیر نظام گزینش استاد و عضو هیات علمی، زیر نظام ارتقای عضو هیات علمی، زیر نظام برنامه ریزی آموزشی و درسی، زیر نظام یادگیری – یاددهی، زیر نظام ارزیابی و ارزشیابی آموزشی و البته زیر نظام مدیریت و حکمرانی. در مورد هر یک از این زیر نظام ها می توان به تفصیل صحبت کرد. در این مجال صرفاً یکی از این موارد را با چند مثال واقعی مرور کنیم؛ زیر نظام گزینش دانشجو: وقتی داوطلبی در کنکور سراسری در رشته تجربی رتبه بالای033 هزار عملاً حتی مجاز به انتخاب رشته در گرایش خود نشده است، با کدام معیارهای علمی می تواند در همان سال تحصیلی بر اساس سوابق تحصیلی  در رشته زیرمجموعه ریاضی و رشته مهندسی شیمی در یکی از دانشگاه های کشور ثبت نام و مشغول تحصیل شود؟
وقتی دانشجویی صرفاً یک سال تحصیلی را در کشورهای درجه چندم بلوک شرق واحدهای عمومی رشته‌های اصلی پزشکی را با نمرات حداقلی گذرانده است چگونه می تواند به راحت ترین شکل ممکن)پرداخت اقتصادی( مجوز نشستن روی صندلی دانشگاه های تیپ یک کشور را اشغال کند؟ و بسیار نمونه های دیگر از ورودی های لخت به دانشگاه های کشور. فراموش نباید کرد که سایر زیر نظام های مورد اشاره در بالا، خود ورودی های لخت فراوان دارند؛ و خروجی های نه چندان پوشیده با لباس فاخر.با این اوصاف آیا دانشگاهیان و دانشگاه ها مسئول و عامل لخت پروری و لخت بر مسند نشانی؛ آن گونه که جناب دکتر فاضلی می فرمایند هستند؟ پاسخ به روشنی “نه” است. آیا چنین ورودی می تواند در انتها یک پایان نامه براساس اصول علمی انجام و با لباس – لباس فاخر پیشکش- از دانشگاه خارج شود؟ آیا دانشگاهها در شرایط فعلی توان لباس پوشاندن و آن هم فاخر پوشاندن بر همه این لخت ها را دارد؟ متاسفانه پاسخ این سوال ها و سوال های بسیار دیگر هم منفی است.
آیا گذر از دانشگاه مجانی به “اقتصاد دانشگاه” لختی هایی مانند آنچه اشاره شد را می پوشاند؟ آیا پرداخت شهریه و پولی شدن دانشگاه تمامی مسائل و مشکلات نظام آموزش عالی مانند دولتی بودن، از بالا به پایین بودن، وابسته بودن، سیاست زده بودن، جامعه گریز بودن، تئوری زده بودن، شعار زده بودن، تسلیم بودن، عملگرا نبودن، کیفیت گرا نبودن، مشتری مدار نبودن، چابک نبودن، فعال نبودن، فاعل نبودن، تصمیم گیر نبودن و برهنه پوش نبودن را می پوشاند؟ از نظر این حقیر خیر؛ اگرچه می تواند بخشی ثانویه از یک راه حل جامع باشد. آیا وقتی زیرنظام های مختلف ورودی های برهنه دارند، “پرداخت اقتصادی” خود لباسی دروغین برای فرار از لختی های حقیقی نخواهد بود؟

کجا را اول باید پوشاند؟
دانشگاه به مثابه یک جز و یک زیر بخش از یک سیستم عمل می کند. در یک سیستم بیمار به مرور تمامی اجزا و عناصر دچار بیماری می شوند. دانشگاه جزئی از همین جامعه ای است که در آن زندگی میکنیم که لنگی ها، نارسایی ها و لختی های فراوان دارد. دور از انتظار نیست که دانشگاه هم اینگونه باشد اگرچه به درستی همواره انتظار می رود دانشگاه از بقیه بخش های جامعه پوشیده تر و فاخرپوش تر باشد.
نظام آموزش عالی تعداد زیادی ذینفع)گروه های تاثیر گذار و تاثیر پذیر( دارد که قرار نیست فقط در خدمت منافع یک یا چند گروه از این ذینفعان باشد. دولت در کنار جامعه مدنی، بخش های اقتصادی، بخشهای فرهنگی، مردم عادی و البته دانشگاهیان و تشکل های جریان ساز آن ها) که متاسفانه وجود ندارند یا به کما رفته اند( باید در یک نظام هماهنگ و کارآمد بر اساس منافع جمعی و ملی بتوانند این نظام را یاری داده و از این نظام منتفع شوند. این امر جز با تجدیدنظر در حکمرانی نظام آموزش عالی کشور امکان پذیر نخواهد بود. اکتفای تنها به اسناد بالادستی تهیه شده، عدم بازنگری در ساختارهای نظام آموزش عالی به نفع نقش آفرینی بیشتر ذینفعان غیردولتی، تفویض اختیار و مسئولیت به رده های پایین تر مدریتی، تدوین شیوه نامهها و دستورالعمل های ماموریت گرا کردن دانشگاه ها به دور از شور و شعارزدگی های رایج، تلاش برای خوداتکایی اقتصادی دانشگاه ها از طریق تنوع بخشی به منابع درآمدی – نه صرفاً اخد شهریه-، بازنگری در شیوه های گزینش اعضای هیات علمی و دانشجو، تحول در شیوه های اریابی و ارزشیابی فعالیت های آموزشی، پژوهشی دانشجویان و اعضای هیات علمی، تغییر الگوهای ارزیابی و ارزشیابی درسی و آموزشی، توجه به جنبههای رفاهی و منزلت دانشگاهیان، راهگشایی برای فعالیت های صنفی و مدنی در دانشگاه ها بدور از هرگونه تهدید و برچسب زنی، و سیاست زدایی از فعالیت های مدیریتی، آموزش، پژوهشی و فناوری از مهمترین الزامات قدم گذاشتن در این مسیر است.
به امید روزی که دانشگاه و دانشگاهیان قادر به پوشاندن لباس فاخر بر تمام لختی های جامعه بوده و توانایی بر مسند نشاندن فاخراندیشان را داشته باشد.

*دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان

۴۷۲۱۲