همانگونه که پیش بینی می‌شد در پی پایان یافتن مهلت شصت روزه ایران به کشور‌های اروپایی، مقام‌های جمهوری اسلامی ایران در تاریخ شانزده تیرماه اعلام کردند ایران به محدودیت های مشخص‌شده در برجام درباره تحدید سطح غنی‌سازی پایبند نخواهد بود. در این رابطه ملاحظات زیر قابل توجه است. تصمیم قاطعانه و بموقع ایران، به عنوان یک اقدام منطقی برای احقاق حقوق مردم ایران، براساس ماده ۳۶توافق هسته‌ای اتخاذ شده است. این ماده به ایران این حق را می‌دهد که اگر طرف‌های دیگر توافق هسته‌ای به تعهدات خود عمل نکردند؛ ایران می‌تواند تعهدات خود را کاهش دهد.
در مقطع فعلی کشور‌های اروپائی باید بدون برخورد احساسی و شتابزده به نقد رویکرد خود در یکسال پرداخته و در صدد اصلاح عملکرد خود باشند. کشور‌های اروپا در طول این مدت فرصت داشتند تا ثابت کنند به تعهد‌های خود پایبند هستند. عملکرد صحیح آن‌ها می‌توانست بی‌اعتمادی ایران به اروپا را کاهش دهد که متاسفانه روند تصمیم‌ها و حرکت‌های آن‌ها این امکان را فراهم نیاورد. طی یکسال گذشته بار‌ها شاهد بودیم که اروپا همان رویه آمریکا را در پیش گرفته و با ادبیات نرم سعی داشت ایران را از حقوق خود محروم سازد.
اروپا به خوبی می‌داند که ایران نیازمند استفاده از مزایای برجام است و خواسته‌های ما یعنی بهره گیری از مزایای اقتصادی باید عملی شود. اگر کشور‌های عضو توافق هسته‌ای برای تامین خواسته‌های ایران اقدام عملی انجام ندهند روند کاهش تعهدات ما ادامه می‌یابد و حفظ برجام بسیار دشوار خواهد شد. اروپا باید فراموش نکند که بدعهدی‌های طرف مقابل باعث شده تا وضعیت فعلی به وجود آید.
کشور‌های اروپائی به بهانه اینکه بانک‌ها و خریداران نفت ایران، نهاد‌های خصوصی هستند، سعی دارند ناتوانی خود را توجیه کنند. این بهانه قابل پذیرش نیست و اروپا در صورت داشتن اراده سیاسی می‌تواند روش‌های عملی را ابداع کرده و بر روی عملیاتی کردن همه جانبه اینستکس، تا مرحله معاملات نفتی متمرکز شده و به مرحله اجرا برساند. اروپا به لحاظ سیاسی و فنی ظرفیت انجام چنین اقداماتی را دارد.
درخواست آمریکا از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای برگزاری جلشه شورای حکام یک اقدام تبلیغاتی و از روی انفعال است. آمریکا که خود از برجام خارج شده و به تعهدات خود عمل نکرده، از یک نهاد بین‌المللی که تا به امروز اجرای تعهدات ایران را تایید کرده، درخواست می‌کند تا علیه ایران نشست اضطراری تشکیل دهد. این درخواست در چارچوب رویکردهای یکجانبه گرایانه آمریکاست و کشور‌های متمایل به چندجانبه گرائی از جمله کشور‌های اروپائی باید در مقابل رفتار‌های تحکم آمیز واشنگتن بایستند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز باید تلاش کند تا از این آزمون مهم، سربلند خارج شده و منطبق با موازین حقوقی عمل نماید. البته نتیجه جلسه شورای حکام هرچه باشد؛ تصمیم ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای خود در صورت عدم توفیق اروپا در شصت روز آینده، عملی خواهد شد.
نکته آخر اینکه اروپا اگر طالب امنیت و ثبات در اروپا و غرب آسیاست باید از این فرصت شصت روزه نهایت استفاده را برای رفع نواقص مالی و عادی سازی اجرای برجام بنماید و با شناخت ترفند‌های یکجانبه گرایانه آمریکا و پرهیز از گره زدن منافع خود با این کشور، استقلال خود را نشان دهد.
* دکتر محسن پاک آیین، دیپلمات و سفیر اسبق ایران در آذربایجان
*منتشر شده در باشگاه خبرنگاران جوان، مورخ 18 تیر 98
