دیدار سران کشورها با یکدیگر نشان دهنده بهبود روابط است. سفر آقای نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان به ایران که در سال گذشته صورت گرفت و دیدار او با مقامات ایرانی به همین ترتیب از روابط خوب ایران با تنها همسایه مسیحی حکایت دارد. در سال‌های اخیر ایران تلاش داشته با سه کشور حوزه قفقاز یعنی آذربایجان، ارمنستان و گرجستان روابط بهتری داشته باشد و توانسته روابط خود را با جمهوری آذربایجان ترمیم کند.
در حال حاضر دو کشور از روابط بسیار خوبی در سطح سرمایه‌گذاری و مبادلات تجاری دوجانبه بهره می‌برند اما بعضا انتظارات عجیب و غیرمنطقی در خصوص توسعه روابط به خصوص در حوزه اقتصاد وجود دارد مشکلاتی پدید می‌آورد. ایران و جمهوری آذربایجان هر دو صادرکننده نفت خام و گاز هستند و به همین سبب اقتصاد دو کشور نمی‌تواند مکمل یکدیگر باشد. باید با توجه به ملاحظات این چنینی از توسعه روابط سخن گفت. در خصوص ارمنستان اما پتانسیل بیشتری برای توسعه روابط وجود دارد.
ایروان به عنوان یکی از اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا ارتباط زمینی با دیگر کشورهای عضو این اتحادیه ندارد و برای برقراری این ارتباط به استفاده از مسیرهای تجاری زمینی ایران نیازمند است. هرچند جمهوری اسلامی ایران نیز ارتباط زمینی‌اش با دیگر کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا مشروط به استفاده از مسیر ترکمنستان خواهد بود و از آن طریق می‌تواند با تاجیکستان و قرقیزستان ارتباط برقرار کند.
آنچه باید درباره اتحادیه اقتصادی اوراسیا مورد توجه قرار گیرد آن است که کشوری چون روسیه با تولید ناخالص 1500 میلیارد دلار عضو این اتحادیه است. از سوی دیگر سطح مبادلات تجاری روسیه با دیگر اعضای اتحادیه بسیار کم است و بیشترین سهم در تجارت با روسیه به کشورهای اروپایی تعلق دارد؛ چرا که مسکو به این کشورها نفت و گاز صادر می‌کند، اما در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، قزاقستان و ایران چون خود از صادرکنندگان نفت و گاز هستند، اقتصادی مکمل ندارند، در نتیجه باید به جنبه‌های دیگر همکاری اقتصادی با این کشورها توجه کافی صورت گیرد. ایران دارای توانمندی تولید کالاهای مصرفی از جمله صنایع سبک و تولید مواد غذایی را داراست و این موارد امتیازات ایران در تجارت با کشورهای عضو اتحادیه است که باید مورد استفاده قرار گیرد.
روابط ایران و ارمنستان قدمتی به طول تاریخ دارد و تهران و ایروان در موضوعات اقتصادی، سیاسی و مناسبات منطقه‌ای همکاری‌های خوبی با یکدیگر دارند. قرار است به زودی بازارچه‌ای مرزی نزدیک به منطقه آزاد تجاری ارس افتتاح گردد، روابط ویزایی با ارمنستان در شرایط مناسبی قرار دارد و گردشگری میان دو کشور توسعه پیدا کرده است. به همین دلیل می‌توان تصریح کرد که سفر رئیس‌جمهور به ارمنستان اهمیت زیادی دارد.
نباید تصور شود که ایران به منظور ایجاد توازن در منطقه نیاز به رابطه با ارمنستان دارد و توجهی به آذربایجان نخواهد داشت. خوشبختانه روابط ایران با هر دو این کشورها خوب است و جمهوری اسلامی مناقشه قره‌باغ و درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان را معضلی دوجانبه می‌داند. ایران حاضر نیست خدشه‌ای بر روابطش با هیچ کدام از این دو کشور ایجاد شود. تهران همچنین بارها آمادگی خود را برای همکاری در راستای حل این مشکل دوجانبه اعلام کرده و سیاست ایران در برقراری ارتباط نزدیک با هر دو کشور بسیار مثبت و قابل تقدیر است.
در شرایطی که آمریکا با اعمال تحریم‌های ظالمانه قصد دارد راه تنفس اقتصاد ایران را ببندد، همکاری ایران با کشورهای منطقه‌ای بسیار تأثیرگذار خواهد بود و امیدواریم سطح مبادلات تجاری با کشورهای منطقه و به خصوص با کشورهای عضو اکو افزایش یابد.
* بهرام امیراحمدیان – استاد دانشگاه تهران * منتشر شده در روزنامه آرمان
