ایران کشوری چهار فصل است. این امر سبب ایجاد اقلیم‌های متفاوتی در این سرزمین شده که پتانسیل بالایی را به‌ویژه در بخش کشاورزی و آبزی‌پروری به‌وجود آورده است. حسین عبدالحی، معاون توسعه آبزی‌پروری سازمان شیلات ایران در گفت‌وگو با ایرناپلاس از ظرفیت‌های آبزی‌پروری ایران می‌گوید. وی معتقد است تجربه پرورش قزل‌آلا مدل خوبی برای نشان دادن نقش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه موفق یک صنعت است.
با وجود دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان و رودخانه‌های بسیاری در کشور، چه احتیاجی به پرورش آبزیان وجود دارد؟
اگرچه در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان عمده نیاز مردم از طریق صید تأمین می‌شود، اما در دنیا نیز بر اساس گزارشاتی که سازمان خواروبار جهانی (فائو) منتشر کرده است، سمت و سوی جهان به سمت آبزی‌پروری است. محدودیت‌های صید از یک طرف و افزایش تقاضا از سوی دیگر، باعث شد تا اقبال به پرورش آبزیان افزایش یابد. البته توجه به این نکته هم ضروری است که بخشی از نیاز پروتئینی بشر باید از طریق آبزیان تأمین شود. به‌طوری که فائو اعلام کرده در سال ۲۰۳۰ از سه غذایی که در سفره مردم قرار خواهد گرفت، دو غذا از آبزیان خواهد بود.
پرورش آبزیان در سال‌های اخیر چه تغییراتی کرده است؟
قبل از انقلاب ما در زمینه آبزی‌پروری، متخصص نداشتیم. اما بعد از انقلاب خوشبختانه این نگاه هم از نظر علمی و فنی و نیاز بازار، احساس شد و در نتیجه رشته‌های شیلات در دانشگاه‌ها به وجود آمد و به دنبال آن، نیروی کار متخصص عرضه شد. به‌ویژه این روند وقتی شکل جدی‌تری به خود گرفت که با درخواست سران سه قوه از حضرت امام (ره)، شیلات از وزارت کشاورزی به جهاد سازندگی منتقل شد. این کار سبب شد نگاه جدیدی روی شیلات به وجود آید و همین تغییرات باعث شد تا سرمایه‌گذاری خوبی روی نیروی انسانی و تحقیقات شیلات انجام شود. به‌طوری که در دو دهه اخیر، تلاش‌ها به سمت آبزی‌پروری متمرکز شده و سبب شد تا در حال حاضر جایگاه خوبی را در دنیا در صنعت آبزی‌پروری به خود اختصاص دهیم.
مجموعه صید آبزیان کشور در سال ۱۳۹۷ بالغ بر یک میلیون و ۲۶۰ هزار تن بوده که سهم آبزی‌پروری حدود ۴۲ درصد یعنی رقمی حدود ۴۹۰ هزار تن است.
توسعه آبزی‌پروری کشور در چه زمینه‌هایی انجام شده و به چه عرصه‌هایی وارد شده است؟
کشور ما هم پهناور است و هم از اقلیم متفاوتی برخوردار است. این دو در کنار هم سبب شده ما استان‌هایی با آب و هوای متفاوت و منابع آبی مختلف مانند شور، شیرین، سرد، گرم و لب شور داشته باشیم. در جنوب، آب گرم خلیج فارس و دریای عمان را داریم که شوری بالای ۳۰ تا ۳۵ در هزار دارد یا در دریای خزر شوری آب ۱۳ در هزار است. در آب‌های داخلی کشور هم رودخانه‌های آب سرد و شیرین داریم. این تنوع در زیستگاه‌های آبی فرصت بسیار مناسبی را برای پرورش گونه‌های مختلف آبزیان در اختیار ما قرار می‌دهد.
در حالی که ما در پرورش مرغ و دام، تنوع چندانی نداریم، اما در مورد ماهی، ما از تنوع گونه‌ای بسیار بالایی برخورداریم و این تنوع روزبه‌روز در حال افزایش است.
بر اساس اعلام فائو، در دهه ۵۰، به‌طور متوسط ۵۰ گونه پرورشی آبزیان داشتیم، ولی در حال حاضر در دنیا بیش از ۶۰۰ گونه پرورشی داریم که در آب‌های شیرین، شور و لب شور تولید می‌شود.ما هم در سازمان شیلات ایران ظرفیت‌های استان‌ها و مناطق مختلف کشور را بررسی کردیم، به‌طوری که در استان‌های جنوبی مثل خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان بیشتر به سمت توسعه پرورش ماهی دریا و میگو رفتیم، ولی در استان‌های داخلی عمدتاً به سراغ قزل‌آلا رفته‌ایم. در استان‌های ساحلی خزر نیز پرورش ماهیان خاویاری و گرم‌آبی را در دستور کار قرار داده‌ایم.
در استان‌های مختلف از چه شیوه‌هایی برای پرورش آبزیان استفاده می‌شود؟
در دولت دهم و یازدهم ما محدودیت‌هایی در مورد آب شیرین داشتیم و عمده منابع آبی ما در این بخش مورد استفاده قرار گرفته بود. این محدودیت، ما را بر این داشت که از ظرفیت زیستگاه‌های دریایی در شمال و جنوب کشور بهره ببریم. بنابراین سمت و سوی تلاش‌ها را به سمت پرورش آبزیان دریایی بردیم. از جمله این روش‌ها، پرورش ماهی در قفس در محیط دریاست.
خوشبختانه در حال حاضر تنوع خوبی در زمینه سیستم‌های پرورش ماهی در کشور وجود دارد؛ از جمله انواع استخرهای پرورشی خاکی، بتونی، سیستم‌های مداربسته. این ظرفیت‌ها فرصتی را به ما می‌دهد تا متناسب با منطقه و اقلیم نوع سیستم پرورش آبزیان را انتخاب کنیم.
در حال حاضر چه گونه‌هایی از آبزیان در کشور پرورش داده می‌شود؟
در آب شیرین، کپورماهیان چینی را داریم که در سال ۱۳۵۰ وارد کشور شده‌اند و عمدتاً در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان و خوزستان تولید می‌شود.
گونه قزل‌آلا نیز از سال ۱۳۳۹ وارد کشور شده است و به خاطر توسعه خوبی که در این صنعت رخ داد، در حال حاضر ایران رتبه اول پرورش قزل‌آلا در دنیا را در اختیار دارد. خوشبختانه توسعه قزل‌آلا در آب‌های داخلی بوده و باعث شده مردمی که به آبزیان دریایی دسترسی کمتری دارند به راحتی از گوشت آبزیان بهره‌مند شوند. به‌طوری که استان‌های لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و فارس عمده تولید ماهی قزل‌آلا در کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
ما در سال ۹۷، بالغ بر ۱۷۰ هزار تن ماهی قزل آلا تولید کردیم که این قزل‌آلا عمدتاً در بازار داخل مصرف می‌شود. کشش بازار داخلی و وجود منابع آبی خوب و آموزش و ترویج سازمان شیلات در بحث پرورش قزل آلا باعث شد پرورش این ماهی توسعه پیدا کند و ما در حال حاضر جزو کشورهای پیشگام در این حوزه هستیم. البته در سال‌های اخیر، بیماری تا حدی به تولید این ماهیان صدمه زد، ولی در مجموع یک صنعت بزرگ در کشور در حوزه ماهیان قزل آلا داریم که گردش مالی بالغ بر سه هزار میلیارد تومان دارد که اشتغال خوبی را در اکثر نقاط سبب شده است.
البته در زمینه میگو نیز توفیقات بسیاری کسب کردیم. به‌طوری که در سال‌های اخیر، گونه وانامی را معرفی کردیم که در دنیا به دلیل بازدهی بالا، ۹۰ درصد تولید جهان را به خود اختصاص داده است.در حال حاضر تولید ما از ۱۱ هزار تن در سال ۹۱ به رقمی حدود ۴۷ هزار تن در سال ۹۷ رسیده و زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی خوبی برای توسعه پرورش میگو به وجود آمده است، به‌طوری که تقریبا می‌توانیم بگوییم علاوه بر ۱۴ هزار استخری که آماده بهره‌برداری است، نزدیک به ۳۰ هزار هکتار نیز در استان‌های جنوبی و گلستان در نظر گرفتیم که واگذار شده است. البته در این میان سعی کرده‌ایم به گونه‌های بومی خودمان نیز توجه داشته باشیم و آن‌ها را نیز مورد استفاه قرار دهیم.
در مورد ماهیان خاویاری نیز، چون صید آن در دریای خزر ممنوع شده است، رویکرد ما به سمت پرورش این گونه‌ها بوده که خوشبختانه در حال حاضر بیش از ۱۲۰ مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در استان‌های کشور داریم. از این مزارع، سال گذشته نزدیک به ۶ تن خاویار پرورشی تولید شده و برنامه‌ریزی کردیم که آن را به رقم ۱۰ هزار تن گوشت و ۱۰۰ تن خاویار پرورشی برسانیم.
در زمینه پرورش ماهیان خاویاری مطالعات خوبی روی گونه‌های مختلف آن انجام شده و گونه‌های مناسب را برای پرورش به بخش خصوصی معرفی کرده‌ایم.
پرورش سوف و سیم دریایی در قفس
در جنوب و در زمینه پرورش ماهی در قفس هم گونه سوف دریایی و سیم دریایی وارد کشور شده که جزو گونه‌هایی هستند که از بازارپسندی خوبی چه در داخل و چه در خارج برخوردار هستند. البته چند سال پیش، گونه تیلاپیا هم از سوی موسسه تحقیقات علوم شیلات کشور وارد شده که در بافق یزد نگهداری و روی آن تحقیق انجام شده است.
این موسسه توصیه کرده است که ما تیلاپیا را وارد صنعت آبزی‌پروری کنیم. خوشبختانه در سال گذشته ما توانستیم پس از مدت‌ها بحث و کشمکش، مجوز پرورش تیلاپیا را در چهار استان خراسان جنوبی، سمنان، قم و استان یزد از سازمان محیط زیست بگیریم.البته با سازمان محیط زیست به این توافق رسیدیم که ضوابطی را تدوین کنیم که برای سایر استان‌ها هم بتوانیم روی پرورش آن برنامه‌ریزی کنیم.
۹۹ درصد شیلات در دست بخش خصوصی است
البته تمام تلاش سازمان شیلات ایران در سال‌های اخیر این بوده که ما بخش خصوصی را تقویت کنیم و تقریبا ۹۹ درصد فعالیت‌های شیلاتی در اختیار بخش خصوصی است. به‌طوری که خرید و فروش و تولید همه در بخش خصوصی انجام می‌شود. وقتی فعالیت برای بخش خصوصی سودآور باشد، قطعا صنعت توسعه خواهد یافت.
تا چه حد در زمینه پرورش آبزیان خودکفا هستیم؟
در مورد مواد غذایی در زمینه مواد اولیه، اقلامی همچون سویا و ذرت، وارداتی است، البته ما نزدیک به ۳۰ کارخانه تولید خوراک آبزیان در کشور داریم که از این نظر وضعیت مطلوب است. البته در زمینه ماهیان خاویاری و گرم‌آبی، وابستگی‌ها به خارج کمتر است. در مورد ماهیان دریایی نیز در غذای آغازین مقداری وابسته هستیم. اما با همه این تفاسیر، تراز تجاری شیلات در واردات و صادرات نسبت به سایر بخش‌های کشاورزی مثبت است.
۲۲۶۲۳۱
