زهره نوروزپور: شاید بتوان گفت وضعیت امروز ترکیه از 15 ژوئیه معروف آغاز شد. زمانی که به زعم یلیدریم نخست وزیر وقت این کشور بخشی از بدنه ارتش علیه اردوغان کودتا کردند. کودتایی که شبانه کنترل و اوضاع این کشور آرام شد. از همان روزها بود که اردوغان انگشت اتهام را به سمت آمریکا و کشورهای مرتجع منطقه نشانه گرفت. اول از همه ایالات متحده که به فتح الله گولن رهبر مذهبی مخالفان دولت اردوغان پناه داده بود و دوم اینکه عربستان و امارات در این وضعیت بی نقش نبودند.

در همان روزها نیز اردوغان درحالی نتیجه انتخابات را به نفع خود رقم زد که داخل این کشور صحنه مخالفت های بسیار افکار عمومی و بازداشت ده ها روزنامه نگار ، شهروندان مخالف و پاکسازی گسترده و بی سابقه ارتش این کشور بود. در آن روزها مردی سکان ترکیه را به دست گرفت که تحلیلگران معتقد بودند که او کهنه کاری خسته است! مردی که در عین خستگی اقتصاد ترکیه را به شکوه رساند و کشورش را از مسیر صنعت گردشگری به اوج خود رساند. رجب طیب اردوغان چریک سیاست و مبارزه گر حزب مطلوبش، ترکیه را به جایی رساند که در حال حاضر یکی از مهمترین و کلیدی ترین بازیگر منطقه است.

اما سه سال از آن روزهای تاریخی این کشور می گذرد و یک نکته باقی ماند، آنهم ارزش لیر، از همان روزهای کودتا و روزهایی که اردوغان با تغییر قانون اساسی این کشور و تصویب آن در پارلمان، قدرت را با اختیارات گسترده به دست گرفت، وضعیت اقتصاد ترکیه به مانند سابق برنگشت. ارزش لیر کاهش پیدا کرد و تورم بی سابقه در اقتصاد این کشور خودنمایی کرد.

رجب طیب اردوغان که از پساکودتا،  آمریکا را مسبب آن می دانست، در همان روزهای اولیه وضعیت لیر اعلام کرد که به دلیل تصمیم ترامپ در مساله قدس است. اگر آمریکایی ها در منطقه و کشور ما دخالت نکنند ارزش پول ما به این صورت نخواهد بود. اما حالا می گوید به دلیل جولان است.

وب سایت خبرگزاری رویترز در گزارش خود درباره لیر ترکیه و تاثیر آن در انتخابات محلی پیش رو، به این سخنرانی تاریخی اردوغان اشاره کرده است و در گزارش خود ادامه می دهد که اردوغان همچنان وضعیت اقتصادی خود را از چشم آمریکا و تحریم های اقتصادی می بیند. همین مساله سبب شد که ترکیه به فکر معاملات ارزی خود به جای دلار شود که این امر در نشست سه جانبه میان روسیه، ایران و ترکیه مطرح شد و مورد قبول تهران و مسکو واقع شد.

خلاصه ای بود از وضعیت ارزی این کشور از آغاز ریاست جمهوری اردوغان، که در این سه سال اقدامات بسیاری در راستای بالا رفتن ارزش پولی این کشور از سوی اردوغان انجام شد، اما مساله این است که ترکیه بار دیگر در آستانه یک انتخابات است و ارزش لیر در دو هفته اخیر بار دیگر سقوط کرد.

خبرگزاری رویترز 5 فروردین با اعلام این خبر افزود، ردپای انتخابات محلی و رقیبان اردوغان در این مساله دخیل است. اما تنها انتخابات محلی مساله دخیل در ارزش لیر نیست، مقامات ترکیه به نقل از رئیس جمهور این کشور به رویترز گفته اند که کاهش ارزش لیر به دلیل تصمیم آمریکا درباره جولان اشغالی است. همچنین اردوغان ریزش بازارها را نقشه غرب  می داند چرا که وی گفت برخی از مؤسسات مالی خارجی دارای مشکلاتی در بازار ترکیه هستند و برای پرداخت خود لیر کافی در اختیار ندارند.

رئیس جمهور ترکیه بار دیگر با انتقاد از سیاست بانک مرکزی درباره نرخ بهره از سرمایه گذاران خارجی خواست برای تراکنش‌های بر حسب لیر عجله نکنند.

به گزارش رویترز، رجب طیب اردوغان بار دیگر با ادعای این که نرخ بهره بالا موجب افزایش نرخ تورم ترکیه است افزود: زمانی که نرخ بهره کاهش یابد، تورم نیز کاهش خواهد یافت. اردوغان که در جمع جوانان ترک حاضر شده بود، در سخنانی عجیب گفت: مشکل از نرخ تورم است، من یک اقتصاددان هستم!

رییس جمهور ترکیه هفته گذشته نیز هشدار داده بود که کسانی که قصد اخلال در نظام ارزی ترکیه را دارند بهای سنگینی را خواهند پرداخت.(اینجا)

این خبرگزاری انگلیسی در گزارش دیگر خود نوشت: با نزدیک شدن به موعد انتخابات محلی ترکیه، ارزش پول ملی این کشور ۵ درصد افت کرد.

اینها همه دلایل سیاسی وضعیت لیر ترکیه بود اما از وجه اقتصادی خبرگزاری رویترز می گوید: کاهش ارزش لیر پس از آن تشدید شد که با افزایش هزینه‌های استقراض برای ترکیه، بسیاری از دارندگان اوراق بر حسب لیر در بورس لندن در صف فروش قرار گرفتند و بازدهی اوراق قرضه ۱۰ ساله دولت این کشور نیز با ۲.۵ درصد افزایش به ۱۹.۲ درصد رسید.

بورس استانبول در معاملات این هفته با ریزش ۱۲ درصدی مواجه شده است. در معاملات ارزی، هر یورو به ازای ۶.۲۸۰۹ لیر و هر پوند به ازای ۷.۳۳۶۶ لیر معامله می‌شوند. هم‌چنین هر لیر به ازای ۱۲.۳۸۰۶ روپیه هند و ۱۹.۷۷۹۵ ین ژاپن مبادله می‌شود.

انتشار اخباری از تحرکات جدید مقامات ترک در بازارهای مالی لندن باعث کاهش شدید ارزش لیر شده است. بانک مرکزی ترکیه در جدیدترین اقدام خود برای حفظ ارزش لیر، محدودیت فروش لیر در قرارداد سواپ ارزی را از ۳۰ درصد به ۲۰ درصد کاهش داد.

این خبرگزاری در گزارشی دیگر نوشته است: کاهش ارزش لیر باعث پیدایش نگرانی‌هایی در بین فعالان بازارهای مالی درباره توازن پرداخت‌های ترکیه و توانایی این کشور برای مدیریت بدهی‌های خارجی شده است. اکنون معامله‌گران می‌خواهند ببینند دسترسی مقامات پولی به ذخایر ارزی برای شرایط اضطراری چه قدر است.

لیر ترکیه که سال گذشته بیش از ۳۰ درصد ارزش خود را از دست داده بود، در معاملات امروز پنج درصد کاهش به ازای ۵.۶۴۶۵ دلار مبادله شد. مؤسسه یاتیریم که به عنوان واسطه در معاملات ارزی عمل می‌کند، در گزارشی اعلام کرده است نوسان قیمت‌ها احتمالاً تا زمان انتخابات باقی خواهد ماند و انتخاب مسیر درست کار سختی خواهد بود.

بقای اردوغان

صادق ملکی کارشناس مسائل ترکیه در اینباره برای وب سایت خبری دیپلماسی ایرانی که نسخه ای از آن را برای خبرگزاری خبرآنلاین فرستاده است می نویسد:

در ۱۱ فروردین (۳۱مارس) ۸۱ استان ترکیه شاهد برگزاری انتخابات محلی خواهد بود. این انتخاباتی است که شانزدهمین پیروزی حزب و عدالت و توسعه را رقم خواهد زد. اردوغان و حزبش علیرغم اظهارات مخالفان وی، همچنان در ترکیه بدون رقیب هستند.

اگرچه پیش بینی نتایج در رقابت های انتخاباتی چندان آسان نیست و غالب کارشناسان از آن پرهیز می کنند و یا مبهم نظر می دهند، اما هنگامی که به عملکرد 17 ساله حزب اردوغان و عدالت و توسعه نگریسته و در نگاه کلی به کارنامه آن نمره قبولی داده شود، می توان انتظار داشت که این حزب در انتخابات محلی پیش رو پیروز شود.

در 11 فروردین (31مارس) 81 استان ترکیه شاهد برگزاری انتخابات محلی خواهد بود. این انتخاباتی است که شانزدهمین پیروزی حزب و عدالت و توسعه را رقم خواهد زد. اردوغان و حزبش علیرغم اظهارات مخالفان وی، همچنان در ترکیه بدون رقیب هستند. در ماه های اخیر صحنه سیاست در ترکیه درگیر انتخابات محلی است که اردوغان نتایج حاصله از انتخابات را عامل بقای ترکیه عنوان کرده است. اگرچه این سخن بلوفی انتخاباتی است، اما بازنده خارج شدن از آن می تواند برای اردوغان بسیار سنگین تمام شود.

انتخابات در دموکراسی ها تمرینی برای نهادینه کردن معیارهای دموکراتیک در بستر اجتماعی و سیاسی است. با این وجود اردوغان زخم خورده از کودتا، همچنان با مدیریت روندی که می توان آن را کودتا در کودتا نامید، سعی دارد با ادامه فشارها و دستگیریها و ایجاد فضای امنیتی،  پیروز انتخابات شود. عملکرد اقتدارگرایانه اردوغان جامعه ترکیه را به مخالفان و موافقان وی تقسیم کرده که از نتایج آن دو قطبی شدن بستر اجتماعی این کشور بوده است. تاکنون هیچ انتخاباتی در ترکیه به بقای این کشور گره نخورده اما اردوغان با طرح بقای ترکیه، به نظر می رسد به بقای راهی می اندیشد که محوریت آن بقای اوست.

دو ائتلاف جمهور متشکل از حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی گرا و ائتلاف ملت متشکل از حزب جمهوری خلق و حزب خوب صحنه گردانان اصلی فضای انتخاباتی در ترکیه هستند. حزب دمکراتیک خلق ها (حزب کُردی) فارغ از مناطق سنتی خود در کلان شهرهایی چون استانبول، آنکارا و ازمیر کاندیدای معرفی نکرده و آرای طرفداران  آنان که می تواند در شرایطی در کلان شهری چون استانبول تعیین کننده باشد، به سود ائتلاف ملت به صندوق ریخته خواهد شد. نگاهی به فضای انتخابات محلی در ترکیه نشان می دهد در این انتخابات کاندیداها خصوصا کاندیداهای ائتلاف جمهور بیش از آن که درگیر پرداختن به مسائل شهری و محلی  باشند، درگیر مسائل کلان ملی و شعارها و فضاسازیهای مربوط به آن هستند. البته در کنار مسائل داخلی، اردوغان از موضاعاتی چون تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد، عدم عقب نشینی از خرید اس 400، اصرار بر تحویل اف 35، حمله تروریستی نیوزیلند و مسئله جولان نیز به عنوان یک ابزار انتخاباتی بهره گرفته است.

توجه داشته باشیم حزب عدالت و توسعه در حالی انتخابات محلی برگزار می کند که اردوغان و حزبش نزدیک به دو دهه است  حضوری قوی در قدرت دارند و کماکان وی مرد اول صحنه سیاست، دراین کشور است. این حضور قدرتمند و در عین حال موفق سبب شده است اردوغان صاحب کاریزمایی شود که پس از آتاترک دومین شخصیت تاثیرگذار تاریخ معاصر ترکیه شود. ترکیه تحت رهبری و مدیریت اردوغان با همه انتقاداتی که از وی می شود، فاصله زیادی با ترکیه گذشته دارد. ترکیه امروز از یک کشور و جامعه بسته، به یک جامعه و کشور نسبتا باز و رو به توسعه تبدیل شده است. جایگاه ترکیه در نظام بین الملل و منطقه بیش از همه محصول مهندسی اردوغان  و مدیریت کارآمد تیمی است که وی آن را رهبری می کند. فارغ از ملاحظاتی چون تاثیرات انتخابات محلی بر انتخابات پارلمانی، باید مدنظر داشت که این انتخابات پس از ورود ترکیه به سیستم جدید ریاستی و انتخاب اردوغان به  ریاست جمهوری، اولین انتخابات در دوره نوین بوده و در واقع برای اردوغان و حزبش آزمونی برای ارزیابی از شرایط امروز در جهت تعیین راه فرداست. در کنار وعده های انتخاباتی، دراین انتخابات اردوغان و کاندیداهای ائتلاف جمهور، با مورد حمله قرار دادن جریان گولن و مخصوصا حزب کردی دمکراتیک خلق ها سعی دارند با فضاسازی امنیتی آرای مخاطبان ترکیه را جذب کنند. اردوغان و باغچه لی حزب دمکراتیک خلق ها را شاخه سیاسی پ.ک.ک و دشمن ترکیه عنوان می کنند. البته طرح این اتهامات به حزب دموکراتیک خلق ها بی دلیل نیست و می تواند بسترساز برکناری شهرداران انتخابی این حزب در آینده پس از انتخابات شود.

در ارتباط با رقابت احزاب در ترکیه باید گفت با پایان جنگ سرد گرایش ها و رنگ احزاب در قالب چپ و راست در ترکیه چون سایر نقاط جهان تغییر کرده و سال هاست که این کشور چون گذشته درگیر رقابت های تند و افراطی نیست. نگاهی به برخی از وعده ها و ادبیات مشترک احزاب و از همه مهمترشکل گیری ائتلاف جمهور و ملت با دو حزب ناسیونالیستی حرکت ملی گرا و حزب خوب با حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوری خلق مبین این تحول ساختاری در صحنه سیاسی ترکیه است. البته حزب دموکراتیک خلق ها در این ارزیابی مد نظر نیست. این حزب چپ بیشتر بر پایه های قومی بنا شده و به دنبال سقف و کفی از استقلال تا خودمختاری برای کردها در ترکیه است که باید در جای خود تحلیل شود.

دقت کنیم موفقیت اقتصادی که مهمترین برگ برنده اردوغان در طول سال های قدرت بوده، اگرچه چون گذشته به سامان نبوده و در شاخص های مختلف چون کاهش ارزش لیر، نرخ تورم و بیکاری دچار تزلزل شده، اما این افت و اوضاع اقتصادی آنچنان  نیست که بتواند سبب رویگردانی از مردی شود که توانسته است ترکیه را در مسیر توسعه قرار دهد. توجه کنیم که سال هاست مردم ترکیه تاثیرات حضور اردوغان در قدرت را بر سر سفره های خود می بیندند. درجمهوری  ترکیه ای که میراث آتاترک بوده است، اردوغان توانست از  شهرداری استانبول، بر مسند ریاست جمهوری  تکیه زند، لذا انتظار شکست انتخاباتی اردوغان با مکانیسم های داخلی امری دور از ذهن است. تا زمانی که اردوغان در صحنه سیاست ترکیه حضور دارد، قدرت در حزب او تدوام خواهد داشت. البته بیماری وحذف فیزیکی و یا بحران اقتصادی تحمیل شده بیرونی، می تواند عامل تغییر این چرخه شود.

زمان می گذرد و دموکراسی قابل انتقاد در قالب رقابت ها و حضور احزاب در ترکیه با فراز و نشیب ها به پیش می رود. در ترکیه اگرچه رهبرانی چون دمیرتاش و بسیاری از روزنامه نگاران و فعالان مدنی و سیاسی در زندان هستند، اما در خاورمیانه دور از دموکراسی، به کشوری که تا چندی پیش، کشور کودتاها و در تسلط نظامیان بود، می توان نمره  قابل قبول داد. بهار امروز انتخاباتی در ترکیه، حاصل دموکراسی است که در روندی آرام ارزش های آن نهادینه می شود. در این میان باید نظری به خویش به عنوان ایران داشته باشیم. در حالی که ایران فاصله عمیق با معیارهای دموکراسی و شاخص های توسعه متوازن دارد، در پارلمان و در انتخابات شهرداری ترکیه، نمایندگان و کاندیداهایی حضور دارند که نظام آنان را شاخه و عقبه سیاسی پ.ک.ک می داند. این توسعه سیاسی، با همراه شدن توفیق اقتصادی و رعایت نرم ها توسط سران ترکیه، سبب شده است این کشور به جایگاه ویژه در خاورمیانه و نظام بین الملل دست یابد. در این میان اردوغان با تغییر سیستم پارلمانی به ریاست جمهوری عملا دوگانگی قدرت را از بین برده است همین اقدام نیز باید برای ما محل تعمق باشد. با پیروزی در این انتخابات، اردوغان و حزبش به هدف 2023 که قرار است  ترکیه جزء پنج کشور اول اروپا و ده کشور جهان شود نزدیکتر خواهد شد. ما که از آلمان ، ژاپن و… یاد نگرفته ایم، کاش نسبت به تحولات همسایه غربی حساس تر شده و به خود آئیم.

310