همانطور که دیدیم، نتیجه اجرای این سیاستها و ادامه روشهای غلط گذشته در برنامه‌ریزی منابع آب با تکیه بیش از حد بر سدسازی بی رویه و بی توجهی به مسائلی مانند استفاده درست از آبهای سطحی، مدیریت صحیح منابع آب زیر زمینی و جلوگیری از آلودگی منابع ارزشمند آبی و رودخانه ها با فاضلابهای صنعتی، بیمارستانی، شهری، و کوه‌های زباله، مشکلات بسیار زیادی را برای کشور چه از نظر اجتماعی و اقتصادی و چه از نظر محیط زیستی ایجاد کرده است. افزایش خطر پذیری نسبت به سیل وبارش های ناگهانی، اقتصاد ناپایدار کشاورزی و مهاجرت و حاشیه نشینی در شهرها، آب گرفتگی شدید مناطق شهری وزیرساخت ها با سیل و فاضلاب پس از هر بارشی تنها نمونه های کوچکی از انبوه مشکلات موجود در این زمینه میباشند.
اکنون اینگونه به نظر می‌رسد که این نگاه مخرب و جنون آمیز هاله پر آبی از طریق سازه های بتنی و کانال کشی و خطوط انتقال آب بیش از گذشته حوزه دریای کاسپین را نشان گرفته هست. لذا از جانب سازمانها و وزارتخانه های متولی این امر، اعداد و ارقامی جهت پروژه غیر اصولی انتقال آب خزر به سمنان داده می شود که گویی دریای کاسپین و حوزه آن یک منبع تمام نشدنی از منابع آبی است وظیفه میهنی و ملی این افراد دلسوز ایجاب میکند که با سرعت هر چه تمام تر به جان این غول عظیم آبی بیافتند.
بررسی ذخیره های آبی حوزه های آبی بسته در دنیا به کمک ماهواره گریس(Grace). رنگ قرمز حوزه کاسپین نشان دهنده افت و کاهش منابع آبی این حوزه است(شکل برگرفته از مقاله Wang و همکاران )
حال آنکه فقط اندکی تحقیق در وضعیت حوزه کاسپین نشان میدهد این حوزه هم اکنون نیز وضعیت نامناسبی به لحاظ پایداری منابع آب ندارد. مطالعات مستقلی که در ارتباط با حوزه های آبی بسته در دنیا که به اقیانوسها راه ندارند (hydrologically landlocked) انجام شده ودر نوامبر ۲۰۱۸ در مجله نیچر ژئوساینس ( Nature Geoscience) به چاپ رسیده، نشان میدهد منابع آبی حوزه دریای کاسپین به علت دخالت های انسانی ناشی از سد سازی، استخراج منابع آبی زیرزمینی، انتقال آب و زهکشی و … روند کاهشی را در سال‌های اخیر تجربه نموده است. این مقاله همچنین به نقش بسیار مهم دریای کاسپین در تعادل کلی آبهای سطحی در دنیا پرداخته و نشان داده افت تقریبا ۷ سانتی متر در سال دریای کاسپین باعث کاهش ۷۰ درصدی منابع آبی سطحی در مقیاس جهانی شده است. روند بسیار هشدار دهنده ای که اگر به همین سرعت ادامه پیدا کند، میتواند آینده زندگی و تمدن در این منطقه را با تهدید جدی مواجه کند.
همچنین مطالعات جدیدی که درباره موثر بودن سیستم های نمک زدایی آب اقیانوسها انجام شده و در مجله Science of The Total Environment به چاپ رسیده نشان میدهد روشهای رایج نمک زدایی در دنیا، ۵۰ درصد بیش از آنچه که در تئوری تصور میشده، محلولی با نمک بسیار بالا که Brine نامیده میشود تولید میکنند. یعنی به ازای هر لیتر آب تصفیه شده، یک و نیم لیتر آب با نمک بسیار بالا (Brine ) تولید میشود که نحوه مدیریت و بازگرداندن آن به طبیعت خود یک چالش اساسی به حساب می‌آید. در واقع این فرآیندهای نمک زدایی بیشتر از انکه آب قابل شرب تولید کنند، Brine تولید خواهند کرد. از نظر مصرف انرژی نیز، تجربیات گذشته نشان میدهد نمکزدایی از آب اقیانوس ها ۲۵ برابر روشهای دیگر دسترسی به آب سالم مانند جمع‌آوری روان‌آب‌های شهری، بازیافت پس آب ها وغیره انرژی لازم دارد. یافته های این مقاله علمی ناقض پارهای از اظهاراتی افرادی است که باور دارند به ازا ی برداشت ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال از دریای کاسپین، فقط ۶ دهم میلیون تن نمک به دریا است.
امید است این نتایج و همچنین سایر نتایج علمی که همگی دال بر غلط بودن اساسی سیاست انتقال آب خزر به سمنان است، روزی مورد توجه قرار گیرد. باید توجه داشت که اجرای پروژه هایی که در آنها تصمیم گیری‌های شخصی، سیاسی و یا تامین منافع مادی شرکت‌های مشاوره‌ای مقدم براصول علمی و حفظ محیطزیست باشد نه تنها به اختلافات منطقه ای دامن خواهد زد بلکه در آخر به دلیل نرسیدن به اهداف فرضی برای مجریان و دولتها بدنامی به بار می آورد.
*استاد مرکز علوم تحقیقات زمین دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان
۴۷۲۳۷
