موضوع مهم صنعت گردشگری مانند بسیاری دیگر از صنایع در دنیای پیچیده امروز، مساله تعیین راهبردها و تشخیص اهداف است. اگر ما راهبردهای منظم و منسجمی داشته باشیم، تکلیف بسیاری از چیزها در بخش گردشگری مشخص خواهد شد. آن‌وقت روشن‌تر خواهد شد که دولت به عنوان نهادی که بر منابع مادی و انسانی جامعه مسلط است، اقتصاد گردشگری را به چه سمتی هدایت خواهد کرد.

بر اساس اهدافی که دولت‌ها در سطح اقتصاد کلان ترسیم می‌کنند، بخش خصوصی راهبردها و استراتژی شرکت‌ها را تعیین می‌کنند. یعنی تشخیص می‌دهند که به چه سمتی باید حرکت کنند و چگونه و در چه بخش‌هایی  باید سرمایه‌گذاری شود تا بتوانند عرصه‌های اقتصادی و از آن جمله گردشگری را فعال‌تر کنند.

اگر بخواهیم نقدی به دولت تدبیر و امید در حوزه گردشگری داشته باشیم، این است که دولت تاکنون موفق به ترسیم استراتژی صنعت گردشگری نشده است. البته راهبردهای مختلفی وجود داشته که متاسفانه هیچ‌کدام نتوانستند صنعت گردشگری ما را از نواقص اساسی آن خلاص کنند. نقص و ضعف اساسی و مشهود صنعت گردشگری ما در ایران، سنتی بودن، محدود بودن و پراکنده بودن این صنعت است. اینها مفاهیمی اساسی صنعت گردشگری هستند.

ما باید گردشگری را مبتنی بر نوآوری و رهایی از شیوه‌های سنتی ببینیم تا در عرصه‌های منطقه‌ای و جهانی و در شبکه بین‌المللی توریسم، آنچنان که در سازمان جهانی گردشگری ترسیم شده و در استراتژی و اهداف شرکت‌ها و شبکه‌های بزرگ گردشگری در دنیا آمده، فعالیت کنیم و بتوانیم سهم خودمان را از بازار گردشگری داشته باشیم. در واقع بازار سنتی گردشگری، دیگر پاسخ‌گوی فعالیت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نیست و کسانی که به شیوه سنتی سرمایه‌گذاری کردند، معمولا دچار زیان شدند و از پیشرفت روزافزونی که در سطح جهانی در این صنعت وجود دارد، جا ماندند.

نکته دیگری که در این موضوع وجود دارد، محدودیت است. ما در ایران شرکت‌های بزرگ گردشگری نداریم و اصلا بازار گردشگری ایران بزرگ نیست. ما باید به دنبال گسترش بازار در عرصه‌های مختلف و در مولفه‌های اصلی صنعت گردشگری به ویژه در صنعت هتلداری باشیم.

متاسفانه یکی از ضعف‌های اساسی و زیرساختی ما کمبود هتل‌های مناسب در سطوح و درجات مختلف برای گردشگران به ویژه گردشگران کشورهای اروپایی و همچنین گردشگران ثروتمند کشورهای همسایه است که می‌خواهند به ایران سفر کنند. ما بیشتر پذیرای گردشگران فقیر کشورهای همسایه هستیم.

متاسفانه بعد از مسایلی که در ارتباط با تبدیل ارزش پول ملی به وجود آمد، بیشتر فقرا به ایران می‌آیند. اینها از نظر صنعتی و اقتصادی هزینه‌های فراوانی به تحمیل می‌کنند و از سفرشان به ایران، درآمد بالایی ایجاد نمی‌شود. از منظر تخصصی صنعت گردشگری، در هیچ جای دنیا به نفع کشور میزبان نیست که فقرا مهمانانش باشند. چون آنها توانایی مالی چندانی ندارند و اهل خرید نیستند و در اقامت‌شان هم سعی می‌کنند از تاسیسات و خدمات ارزان‎قیمت استفاده کنند. مثل استفاده از خانه‌های مسافر و منازل مسکونی مردم و … بنابراین بسترسازی برای افزایش تیراژ گردشگران ورودی متوسط به بالا باید در ایران در دستور کار باشد.

امروزه گردشگری در دنیا صنعت بزرگی است که شانه به شانه صنایعی مانند نفت و پتروشیمی می‌زند. به همین دلیل ما باید به دنبال بزرگ کردن بازر خودمان در این صنعت باشیم. متاسفانه تاکنون بیشتر روی بوم‌گردی و سطوحی از این دست سرمایه‌گذاری شده است که ناشی از شناخت ناکافی از صنعت بزرگ و بازرار گسترده گردشگری در دنیا است. بوم‌گردی در دنیا حداکثر یک درصد از صنعت گردشگری است. ایران کشوری است با جاذبه‌های میراثی فراوان و شهر-موزه‌های بزرگی مثل تهران، اصفهان، همدان، کرمانشاه، اهواز، تبریز، سنندج، یزد و بسیاری از شهرهای دیگر. اینها باید کانون رفت‌وآمدهای گردشگران باشد، نه اینکه ما فقط روی بوم‌گردی تمرکز کنیم. عامل بازدارنده دیگری که وجود دارد، پراکندگی است.

ما الان بیش از چهارهزار مجوز آژانس گردشگری داریم که شاید دوهزارتایشان فعال هستند و بیش ازنیمی از همین دوهزار آژانس فعال هم ورشکسته هستند. این نشان می‌دهد که در این صنعت استراتژی منظم برای سرمایه‌گذاری و فعالیت و ارائه خدمت به گردشگران به درستی ترسیم نشده است.

پراکندگی باعث هرز شدن و هدر رفتن نیرو و امکانات وسیعی در مولفه‌های اصلی صنعت گردشگری و از بین رفتن منابع کشور شده است. انسجام، ایجاد زنجیره تامین و توجه به زنجیره ارزش گردشگری و از طرف دیگر ایجاد هماهنگی بین عرضه‌کنندگان و نیز هماهنگی در مدیریت تقاضا، کاری اساسی است که باید در راهبرد سازمان قرار بگیرد. باید راهبردی داشته باشیم که با مشارکت بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و نیز مشارکت مردم در یک عظم ملی به طرف توسعه صنعت گردشگری حرکت کنیم.

به نظرم رسیدن به این جایگاه، پیش از هر چیز در گرو تجدید نظر سازمان سابق و وزارتخانه امروز در شناختش از مفاهیم و مباحث تخصصی صنعت گردشگری است که امیدواریم به عنوان یک ضرورت در نظر گرفته شود.                           

*عضو شورای عالی گردشگری

۲۳۵۲۳۵