شهر، فضایی اجتماعی و زیستی است که گفتمان تک صدایی را بر نمی‌تابد و تمامی اقشار و گروه‌های اجتماعی و جمعیتی- از زنان و مردان تا کودکان و سالمندان و از افراد سالم و توان یاب تا اشخاص فرادست و فرودست – در آن سهیم‌اند و از آن حق دارند. امروز، حق شهروندان نسبت به شهری که در آن زندگی می‌کنند، در کانون توجه مجامع علمی و محافل اجتماعی و فرهنگی قرار دارد. از این رو، مدیران شهر و برنامه ریزان شهری، تلاش می‌کنند تا برای اقناع شهروندان و جلب مشارکت و همراهی آنها در تصمیمات خود، به این موضوع توجه نمایند.
واقعیت این است که زنان، نیمه پنهان جامعه نیستند که بتوان آنها را با انواع قانون‌های نوشته و نانوشته محدود کرد و نادیده گرفت، بلکه شهروندانی هستند که به سبب محدودیت‌ها و محرومیت‌هایی که طی قرون متمادی از ناحیه فرهنگ مردسالارانه بر آنان اعمال شده است، نیازمند رویکردهای نابرابری مثبت هستند تا در زندگی اجتماعی، توانمندی‌هایشان بروز و ظهور یابد. در واقع باید برای جبران این ستم تاریخی، امتیازات ویژه‌ای به زنان داده شود تا موفق به ایجاد برابری جنسیتی و عدالت اجتماعی شویم.
اگر چنین رویکردی در عملکرد مدیران شهری برای ایجاد فضاهای برابر و عادلانه محقق شود، آنگاه شاهد تحقق شهری انسان محور، زیست پذیر و تاب آور، نه برای بخشی از شهروندان که برای همه شهروندان خواهیم بود. گمشده‌ای که فقدان آن را در ابعاد و زوایای مختلف شهر تهران می‌توان مشاهده کرد اما در این میان، برخی اماکن و فضاهای شهری نظیر میادین و بازارهای میوه و تره بار را می‌توان استثنایی بر این قاعده دانست.
برخلاف بسیاری از فضاهای شهری همچون واگن‌های مترو، اتوبوس‌های شرکت واحد، مراکز آموزشی، مجموعه‌های ورزشی و حتی پارک‌های شهر که تفکیک جنسیتی در آنها شکل گرفته است، میادین و بازارهای میوه و تره بار از جمله فضاهایی هستند که زنان در آنها حضوری فعال دارند و از سهم برابر و چه بسا به مراتب بیشتر از مردان برخوردار هستند. هنگامی که وارد این مراکز خدماتی می‌شویم، حضور زنانی که در محوطه میادین و بازارهای میوه و تره بار قدم می‌زنند، در سالن‌ها مشغول انتخاب و جدا کردن محصول مورد نظر خود هستند و یا در غرفه‌ها در حال توزین محصول و پرداخت وجه آن هستند، اگر از مردان بیشتر نباشد، کمتر نیست.
در حال حاضر، زنان در میادین و بازارهای میوه و تره بار از ساعات ابتدایی صبح که فعالیت این مراکز خدماتی آغاز می‌شود تا ساعات انتهایی غروب که این مراکز به کار روزانه خود خاتمه می‌دهند، حضوری پررنگ دارند و اصولاً فضای میادین و بازارها که بر اساس مشاهده، انتخاب و خرید محصول ساخته شده‌اند، تا حد زیادی منطبق بر ذائقه زنان است و حضور گفتمان زنانه در کالبد این مراکز، جاری و ساری است و از این رو، میادین و بازارهای میوه و تره بار را بدون در نظر گرفتن جغرافیای مکانی و محله و منطقه‌ای که در آن واقع شده‌اند، می‌توان از زنانه‌ترین فضاهای شهری دانست.
فضاهایی که تلاش می‌شود تا به شکلی مویرگی و در قالب ایجاد بازارهای محلی در تمامی محله‌های شهر تهران ساخته شده و زمینه را برای ایجاد تعادلی زیبا از حضور و تعامل معنادار همه شهروندان فارغ از جنسیت فراهم آورد.
*کارشناس برنامه‌ریزی شهری
۲۳۵۲۳۳
