مهسا مژدهی: بلاخره زمان برداشتن گام چهارم در کاهش تعهدات ایران در برجام فرا رسید. ایران از ماه‌ها پیش تصمیم گرفت تا در قبال بی‌عملی اروپائی‌ها دست به کاهش تعهداتی بزند که طبق توافق‌نامه هسته‌ای محق به انجام آن است و این کار را گامبهگام و با توجه به عملکرد طرف مقابل انجام داد. اروپائی‌ها نسبت به این موضوع حساسیت زیادی از خود نشان داده‌اند و حتی این اتفاق باعث شد تا فرانسه دست به ابتکار عمل برای نشاندن روحانی و ترامپ بر سر میز مذاکره بزند. اما در واقع اقدامات آنها تا اینجا نتوانسته ایران را قانع به توقف گام‌هایش کند. خبرآنلاین در گفت‌وگو با حسن بهشتیپور کارشناس مسائل هسته‌ای به بررسی این موضوعات پرداخته است:
برداشتن گام چهارم چه تاثیری بر افکار عمومی دارد؟ اعتراض مخالفان توافق هسته‌ای با بی عملی اروپائی‌ها به نظر شدیدتر شده، با برداشتن این گام تا چه اندازه ممکن است که دولت بتواند آنها را با خود همراه کند؟
موضوع هسته‌ای مساله‌ای تخصصی است و باید به افکار عمومی توضیح داده شود. آنها باید بدانند که چرا این اتفاق افتاده و چه تاثیرات و اهمیتی دارد. اینکه افکار عمومی چقدر موافق یا مخالف برجام یا کاهش تعهدات از سوی ایران است را باید نظرسنجی کرد. در هر حال ایران در این مرحله چاره‌ای ندارد به جز اینکه تعهداتش را در برجام کاهش دهد. همانطور که گام اول، دوم و سوم را برداشته از برداشتن گام چهارم هم ناگزیر است.
پیش بینی شما از اقدام اروپا در مقابل اجرای گام چهارم از سوی ایران چیست؟ برخی گمانه‌زنی‌ها این است که اروپائی‌ها این موضوع را برنمیتابند و آنها هم از توافق هسته‌ای مانند آمریکا خارج خواهند شد. به نظر شما چقدر احتمال این اتفاق وجود دارد؟
هدف ایران این نیست که از برجام خارج شود. کشور ما فقط می‌خواهد که طرف مقابل که اروپائی‌ها هستند را وادار به واکنش و تحرک کند. نمی‌شود گفت که امکان خروج کشورهای باقی مانده از توافق هسته‌ای وجود ندارد. این امکان در هرصورت مطرح است. اما به نفع اروپائی‌ها نیست که از توافق هسته‌ای با ایران پا پس بکشند. برجام توافقی است که به نفع همه طرف‌ها تنظیم شده است. هر کدام از کشورهایی که پای توافق هسته‌ای را امضا کردهاند از بخشی از خواستههایی که داشته گذشته تا آن توافق به امضا برسد. در واقع برجام بخشی از خواستههای حداقلی کشورها را پوشش داد تا امکان رسیدن به یک توافق برای کشورها، بعد از دوسال فراهم شود.
اگر اروپا در شرایط فعلی بخواهد از توافق هسته‌ای خارج شود، همین حداقل خواستههایی که برای آنها پای برجام را امضا کرده را هم از دست خواهد داد. نمیتوانیم بگوییم که امکان خروج آنها از برجام اصلا وجود ندارد، اما احتمالش واقعا کم است.
برداشتن گام چهارم چقدر اهمیت دارد؟ ایران از مدتی پیش وعده داده که در میان بی عملی اروپائی‌ها آن را عملی کند، این اتفاق چقدر میتواند روی طرف مقابل تاثیر داشته باشد؟
برداشتن این گام یک تحریک بزرگ خواهد بود. اروپائی‌ها با این اقدام وادار به واکنش نشان دادن می‌شوند. اما به نظر می‌رسد این واکنش‌ها تا زمانی که آمریکا به برجام برنگردد نمیتواند موثر باشد. به نظر می‌رسد که آنها باید به ایالات متحده فشار بیاورند.
اروپا دارد تلاش میکند که بفهمد آمریکا چه می‌خواهد. ایالات متحده توافقی را می‌خواهد که همزمان مسئله هسته‌ای، مسائل موشکی و منطقه را پوشش دهد.
این خواسته دو مشکل دارد؛
اول اینکه بسیار زمانبر است؛ دفعه قبل توافق هسته‌ای دو سال زمان برد. رسیدن به یک نتیجه مطلوب به کوتاه آمدن طرف مقابل نیاز دارد .
مشکل دوم این است که الان یک جو بی‌اعتمادی شکل گرفته است؛ از کجا معلوم که توافقی به دست بیاید و دولت بعدی آمریکا که به قدرت رسید، زیر میز نزند و رفتار ترامپ را تکرار نکرده و آن را لغو نکند. ایران خواسته معقولی دارد. می‌خواهد که آنها دست به اعتمادسازی بزنند و بعد در مورد امکان داشتن یک توافق دیگر صحبت کند. این چیزی است که دولت ایالات متحده زیر بار آن نرفته است.
توقع ایران از اروپائی‌ها چیست؟ آنها برای جلب رضایت کشورمان چه کاری باید انجام دهند؟ ما می‌دانیم که تا امروز هیچ اتفاق رضایت‌بخشی نیفتاده و آنها هرچند به پایبندی خودشان اصرار دارند اما قادر نیستند که این موضوع را عملی و طوری نشان دهند که باری از روی دوش ایران بردارد.
منطق ایران در این زمینه قوی است. این اروپاست که باید ببیند چه تصمیمی میتواند بگیرد. باید این واقعیت را بپذیریم که اروپا می‌خواهد اقدام مثبتی در راستای حفظ برجام و اجرای کانال مالی انجام دهد، اما نمیتواند. هژمونی اقتصادی آمریکا خودش را به جهان غالب کرده و حتی چین، روسیه و کره‌جنوبی و مالزی هم که به تهران نزدیک هستند، مجبورند تا از فرمانهای ایالات متحده پیروی کنند. دنیا بعد از این اتفاقات باید به دنبال راهکاری باشد که این هژمونی را محدود کرده و جلوی آن را بگیرد. به دلیل این غلبه نمی‌شود انتظار داشت که اروپا یا همین کشورهایی که در ابتدا به همکاری با ایران پافشاری میکردند کاری از پیش ببرند.
با توجه به اینکه مدیرکل جدید آژانس انرژی اتمی به تازگی انتخاب شده، این موضوع تا چه اندازه ممکن است که بر روی پرونده هسته‌ای ایران تاثیرگذار باشد؟ به نظر می‌رسد بخشی از کاهش تعهدات ایران در گام چهارم، مرتبط با بخشی است که پنج سال دیگر میتوانست عملی شود. این موضوع و توجه به این که او ملیتی آرژانتینی دارد میتواند پرونده ایران را در آژانس دچار مشکل کند؟
مدیرکل آژانس انرژی اتمی هرکسی که باشد، مجری توافقاتی است که در سطح بینالمللی انجام شده است. کار آژانس راستی‌آزمایی است و آنها معمولا وارد درگیریهای سیاسی مثلا میان ایران با آمریکا یا اروپا نمیشوند و بیرون میایستند. این هوشیاری ایران است که موضوع را طوری حلوفصل کند که به مشکل تازه‌ای با آژانس برخورد نکند. اگر چنین مشکلی به وجود بیاید، راستی‌آزمایی آن زمان میبرد و به نفع هیچکس نیست.
کار”رافاول‌گروسی” مدیرکل جدید آژانس، نظارت و کنترل است و نباید وارد هیچ بازی سیاسی شود. مگر اینکه بهانهای پیدا شود تا پای دخالتهای آمریکا در این پرونده در سازمان باز شود. مثل آن آلودگی که در سانترفیوژها پیدا شد و سال‌ها طول کشید تا ایران ثابت کند که این آلودگی منشاء بیرونی داشته است.
در مورد آمانو هم پیش بینی‌هایی انجام میشد اما دیدیم که در طول سال‌هایی که در آژانس بود گزارش خلاف واقعی نداد و در هر موردی که او در قید حیات بود، در گزارشهایش به پایبندی ایران به توافق هسته‌ای از نظر آژانس تاکید کرد. آنها تنها اقدامات نظارتی و حقوقی را انجام میدهند. اگر بهانهای هم به دستشان داده نشود، اتفاق خاصی با این تغییر نخواهد افتاد.
نباید با گمانهزنیهای ایچنینی فضا را منفی کرد. برخی غرض‌ورز هستند و درصدد منفی کردن فضا فعالیت میکنند. اما باید متوجه بود که ایران خارج از محدوده آژانس و توافق هسته‌ای هیچ‌کاری انجام نمی‌دهد. هیچ چیز غیرقابل برگشتی در این کاهش توافقات وجود ندارد. اما ایران میگوید که تعهد باید در مقابل تعهد باشد. اگر آنها به تعهدات‌شان عمل کنند ایران هم تعهدات را تمام و کمال انجام خواهد داد.
گامهای ایران از نظر فنی معنی‌دار بودهاند و روی آن کاملا فکر شده است. دو راه وجود دارد، یکی اینکه کشورها دلار را از مبادلاتشان حذف کنند که این زمان بسیار زیادی میبرد و در کوتاه‌مدت شدنی نیست. راه دوم این است که ایران نشان بدهد که تحریمها تاثیری بر شرایط داخلی کشور ندارند. ایران میتواند این کار را با مدیریت درست انجام دهد و وقتی ایالات‌متحده ببیند که ایران از تحریمها تاثیری نگرفته است، در مسیر خود تجدیدنظر خواهد کرد.
23 / 310 310
