سینماسینما، آرش عنایتی

وقتی در ارتباطی اینترنتی در یکی از برنامه‌ها، پس از نمایش فیلم، مجری/ کارشناس ایرانی، انگشتِ خطاب‌ش را به سوی والتر مرچ تدوین گر و از نویسندگان مستند «کودتای ۵۳» برد و پرسید که، تجربه‌ی نوشتن برای شمایی که سال‌ها تدوین‌گر بوده‌اید چگونه بوده؟! مرچ که با مدارا و در پسِ لبخندی سعی داشت رنج‌ش از این بی‌انصافی را پنهان کند و از مدارِ انصاف خارج نشود پاسخ داد که، تدوین هم به نوعی نوشتن است. تدوین‌گر به مانندِ فیلم‌نامه نویس به قوت اندیشه می‌نویسد اما، به قدرت صدا و تصویر که جانشین کلمه می‌شوند. اگر این قول مشهور را بپذیریم که، هر تصویر برابر هزار کلمه است پس تدوین‌گر، فیلم به فیلم و از ترکیب و تحلیل صدا و تصویر، مولفِ هزاران سطر و صفحه است. گاه اندیشه‌ی این سطور را به فیلم‌نامه‌ نویس و گاه به کارگردان و حتی به تصویربردار نسبت می‌دهند لیکن، اهلِ بیت و الفتِ سینما، نیک می‌دانند لحظاتی هست که مولفی جز تدوین‌گر ندارند. برای نمونه، به یکی از نماهای فیلم بنگرید. مرچ با درایت و تیزبینی ذاتی‌اش در گوشه‌ای از تصاویرِ گفت‌و گو با اردشیر زاهدی، نکته‌ای را می‌بیند که از دید همه‌ی عوامل دور مانده اما به خوبی، مبینِ کاراکترِ مقابل دوربین و در راستای تبیین کل ماجراست. بنابراین تصویر را درشت‌تر کرده و صدای اردشیر را بر آن لغزانده تا، توهمِ استمرار صدا و تصویر نسبت به نمای قبل و بعد، حفظ شود. آن‌چه می‌ماند شرحی است از این لغزش تاریخی و چرایی‌اش. در واقع این نما، تعبیر و تفسیری از زندگی ما ایرانی‌ها و نسبت‌مان با کودتا و هر پدیده‌ی سیاسی دیگر است. زاهدیِ پسر که سلطنت طلبی و بد دهنی نظامیان را از آن نظام و پدر توامان؛ و فرصت‌طلبی را از پدر به قدر کفایت به ارث برده، نشسته و تاریخ می‌بافد. یاوه‌هایش را بارها از زبان این و آن شنیده‌ایم و می‌شنویم. آن‌چه از طریق خلاقیتِ مرچ، در می‌یابیم همان است که اغلب نمی‌خواهیم از ما بدانند و به هزار نقابِ تزویر و ریا پنهان‌ش می‌کنیم. همان است که در پس زمینه‌ی تصویر می‌درخشد. به بیان دیگر والتر مرچ با گزینش این تصویر و تاکیدش(زوم این)، بر قابی-شمایل حضرت علی(ع)- که در پسِ وسایل بی‌شمار خانه‌ی زاهدی قرار گرفته، در واقع به چیزی که او قصد پنهان کردن‌ و کتمان‌ش را داشته و دارد، اشاره می‌کند. و آن، همان وجهِ مذهبی اسلامی ما ایرانی‌هاست. با این تمهید و از طریق آشکارسازی این تصویر، مرچ روایت تازه‌ای از ماجرای کودتا مطرح کرده است. او، در طرفداران سلطنت نیز، انگیزه‌‌ها و سویه‌های مذهبی جسته و یافته است. انگیزه‌ی محرکی که سال‌ها و در پس آن انگیخته‌ی بزرگ پنهان مانده است.