مهندسین عمران معمولا از سدهای نوین به عنوان یکی از مهمترین دستآوردهای مهم مهندسی درزندگی امروزی یاد می‌کنند. سدها میلیون‌ها تن آب را جهت مصارف مختلف دراختیار جوامع بشری می‌گذارند، به گونهای که امروزه زندگی بسیاری از مردم در شهرهای بزرگ به لحاظ تامین انرژی، آب و سایر فعالیتهای اقتصادی و کشاورزی به این ساختارهای غول پیکر وابسته شده است. هر چقدر هم که جمعیت افزایش پیدا کند، مسلما افراد بیشتری به دشتهای سیلابی مهاجرت کرده و در نتیجه زندگی خود را بیشتر در سایه خطر سیلابهای خانمانسوز ناشی از سرریز و یا شکست آنها قرار میدهند.

باید توجه داشت که سد بی خطر در دنیا وجود ندارد و همه سدها به نوعی ریسکی از خطر را دارند که درجه خطر در آنها مسلما  بسته به طراحی سد، ساختار زمین شناسی منطقه، شرایط اقلیمی، نوع مصالح بکار رفته وهمچنین ابعاد سدها، از منطقه ای به منطقه  دیگر متفاوت هست. به این نکته هم باید توجه داشت که طراحی و ساخت بسیاری از سد ها در دهه های اخیر در زمانی انجام شده است که هنوز اشراف کامل و درستی نسبت به خطرات ناشی از زلزله و رانش زمین وجود نداشته و هنوز هم ندارد. به همین جهت آمادگی مردم پایین دست و آگاهی دادن آنها از خطرات سدها بجای القا تفکر نادرست هاله امنیت در برابر سیل بخاطرساخت سد، اهمیت بسیار بالایی دارد. چنین آگاهی هایی میتواند در کاهش خسارتهای جانی و مالی سیلابهای ناشی از شکست و یا باز شدن دریچه های سدها  بخاطر بارشهای ناگهانی و یا بلایای طبیعی مانند زلزله و رانش زمین در مخزن سد نقش بسیار مهمی ایجاد کند.

شاید جالب باشد که بدانید بیشترین میزان مرگ و میر که فقط در یک روزدر ایالات متحده آمریکا قبل از حادثه یازده سپتامبر اتفاق افتاد مربوط به شکست سدی  بود که در بالادست شهرجانز تاون (JOHNSTOWN)  قرار داشت. این سد پس از دو روز بارش در ماه می ۱۸۸۹ شکست و سیل ناشی از میلیونها تن آب،  وارد شهر شد،  بیش از دو هزار نفر را در یک روز به کام مرگ فرستاد.  

شکست سد بانکیایو (Banqiao) در سال ۱۹۷۵ نیز یکی از بزرگترین تراژدی های تاریخ معاصر است. سدی که برای سیلاب با دوره بازگشت ۱۰۰۰ ساله (بارش ۳۰۰ میلیمتر در روز) وبا هدف تولید انرژی و کنترل سیل طراحی شده بود. ولی طوفان نینا در سال ۱۹۷۵سیلابی با دوره بازگشت ۲۰۰۰ ساله ایجاد کرد که منجر به شکست آن شد و در نتیجه سیلاب  حاصل از شکست سد،  بیش از ۱۷۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند. تبعات این حادثه فقط به شکست این سد محدود نشد. آب گرفتگی ناشی از این شکست مناطق زیادی را دربرگرفت و چارهای برای رهبران وقت چین نگذاشت غیر از اینکه سدهای کوچک دیگر در استان هنان (Henan)  را با انفجار تخریب کنند تا بتوانند آب گرفتگی مناطق پایین دست را برطرف کنند. متاسفانه از این نمونه ها در تاریخ فراوان هست که در این یادداشت کوتاه فرصتی برای ذکر تک تک آنها وجود ندارد.

عوامل موثر در ریسک سیل

مطالب تاریخی فوق را بدین لحاظ یاد آوری نمودم که بدانیم سد ها در مواقع بارش های ناگهانی نه تنها نمیتوانند امنیتی ایجاد کنند بلکه حتی میتوانند آثار خرابیها و مرگ و میرهای ناشی از سیل را تشدید کنند.

به لحاظ کلی باید توجه داشت در چرخه پیچیده مدیریت سیل، سد ها تنها یک متغیر هستند. به لحاظ ریاضی اگر قرار باشد تعریف ریسک و خطر سیل را معیار تصمیم گیری برای مدیریت سیل قرار دهیم، این ریسک ازحاصلضرب زیربه سادگی قابل محاسبه است

ریسک سیل =تعداد دفعات وقوع سیل (Occurance) X درجه خرابی (damage)