فولیکول تخمدان چیست؟

برای شروع، بگذارید حالت فولیکولها را مشخص کنیم. فولیکول ها تخمک نیست. بسیاری از بیماران این شرایط را اشتباه می گیرند و معتقدند که فولیکول برابر با تخمک است. سلول جنسی زن تخمک است و سلول جنسی مرد اسپرم است. این ها سلول هایی هستند که در جنین های حاصل شده پس از لقاح حاصل می شوند.

فولیکول ساختار آناتومیک کارکردی است که بخشی از تخمدان را تشکیل می دهد و تخمک سلولی است که در یک قسمت میکروسکوپی دیواره داخلی فولیکول بر روی چرخه ی تخمدانی خود به خودی یا تحریک شده در شرایط طبیعی رشد می کند. علاوه بر این، فولیکول شامل انواع سلول های دیگری است که تولید استروژن مورد نیاز برای توسعه نرمال تخمک است.

چرخه تخمدان:

• ملتحمه فولیکولی (فاز فولیکولی)
• تخمک گذاری
• تشکیل جسم زرد (فاز لوتئال)

تشکیل تخمک در اولین هفته های زندگی جنین زن تعیین می شود. تخمک های با کیفیت بالاتر برای اولین بار انتخاب می شوند که با گذشت زمان، تخمک های متوالی با کیفیت پایین تشکیل می شوند. این دلیل کاهش ناتوانی باروری خانم ها با افزایش سن می باشد.

چرا فولیکول ها و تکامل آن ها در طول چرخه تخمدان مهم است؟ 

در مطالعه باروری زن، لازم است بدانید که تخمدان چیست. تجزیه و تحلیل هورمون برای ارزیابی (هورمون AMH، FSH، LH، استرادیول، و غیره) و سونوگرافی واژینال در اشکال مختلف ساخته شده است. در حال حاضر شمارش فولیکول های تخمدان، تخمین ذخیره تخمدان در یک بیمار است. این ذخایر با تعداد فولیکول ها در هر تخمدان که در اولین روزهای چرخه (دوم تا پنجم) دیده می شود، با انجام اولتراسوند واژن ارائه شده است. سونوگرافی همچنین به ما اجازه می دهد که تکامل و رشد فولیکول ها را در چرخه خود به خودی درمان باروری تحریک شده دنبال کنیم.

با توجه به تعداد فولیکول های آنترال، اگر تعداد فولیکول ها ۶ تا ۱۰ باشد، خانم ذخیره کافی یا طبیعی تخمدان دارد. ذخیره کم تخمدان شمارش کمتر از ۶ است و ذخیره بالای تخمدان بیشتر از ۱۲ است. اندازه فولیکول در این مرحله چرخه ۲ تا ۱۰ میلی متر است.

بیشتر زنان با ذخایر کم تخمدان به درمان پاسخ نمی دهند و زنان با ذخایر تخمدان بالا به شیوه ای غریب پاسخ می دهند. در هر دو مورد، تا زمانی که تعداد فولیکولها طبیعی شود چرخه درمان لغو می شود.

* در چرخه طبیعی:

از فولیکولهای آنترال، “غالب” انتخاب می شود. این فولیکول با اندازه و رشد سریع آن از دیگران متفاوت است. در نهایت این فولیکول بالغ می شود تا “تخمک گذاری” رخ دهد. قبل از تخمک گذاری، قطر متوسط فولیکول غالب ۲۲ تا ۲۴ میلی متر است.

* در چرخه تحریک شده (درمان هورمونی):

به طور کلی، تمام یا بیشتر فولیکول های انترال رشد می کنند. نرخ رشد برای هر کدام از آنها متفاوت خواهد بود. هنگامی که تعدادی از آنها به ۱۸ میلیمتر برسند، هورمون hCG  که باعث تخمک گذاری می شود، تجویز می شود. 
با این حال، رشد فولیکول همیشه به این معنی نیست که حاوی تخمک بالغ است.

در یک درصد بسیار کوچک، می توان یک سندرم فولیکول خالی نامید. در این مورد، پس از تحریک تخمدان در درمان IVF در بیماران با فولیکول های رشد کافی و سطوح استرادیول (یک هورمون تولید شده توسط سلول هایی که دیواره فولیکول را پوشش می دهند)، بازیابی تخمک نمی تواند اتفاق بیفتد. علت دقیق آن ناشناخته است. وضعیت های مختلف به عنوان یک خطا در تجویز hCG، پاسخ غیر طبیعی به درمان می باشد. هیچ فاکتوری برای برآورد فولیکول وجود ندارد اما مشکلات بیشتر در زنان مبتلا به سابقه ناباروری اولیه دیده می شود. این یک واقعه نادر است (۷٪)، اما بروز آن با سن افزایش می یابد. بیمار این نکته را در اغلب موارد به دلیل مشکل باروری نمی داند. در واقع، اکثر آنها دارای فولیکول طبیعی و تعداد تخمک مناسب می باشد.

مراحل تخمک گذاری

تخمک گذاری در مرحله آخر لوتئال در دوره چرخه قاعدگی اولیه آغاز می شود. تعداد معمولی این فولیکول ها ممکن است ۳ تا ۱۱ باشد، که با گذشت ۱ سال کاهش می یابد.

• در طول روز ۱ تا ۵ از چرخه قاعدگی، فرآیند دوم انتخاب “فولیکولار” شروع می شود.
• در طول روز ۵-۷ چرخه قاعدگی، فرآیندی شروع می شود که یک فولیکول خاص با اندازه ۱۰ میلی متر در آن غالب می باشد.

میزان رشد فولیکول بصورت روزانه

این فرایند همچنین رشد بقیه فولیکول های انتخاب شده را سرکوب می کند، و به نوعی، هدف تخمک گذاری را هدف قرار می دهد. این فولیکول شروع به رشد با سرعت ۲-۳ میلیمتر در روز و به اندازه ۱۷-۲۷ میلی متر قبل از تخمک گذاری می کند. 

تقریبا نزدیک به تخمک گذاری، رشد سریع فولیکول ها اتفاق می افتد و فولیکول ها از قشر تخمدان خارج می شوند و به مرز نابودی می رسند و به معنای واقعی کلمه برای آزاد شدن تخمک همراه با برخی از مایع آنترال خارج می شود.

سونوگرافی اندازه فولیکول

سونوگرافی ترانس واژینال ترجیح داده می شود و معمولا برای درمان فولیکول ها ضروری است. نظارت بر سونوگرافی ممکن است در روز ۳ از چرخه شروع شود، برای ارزیابی اندازه اولیه، و همچنین حذف کیست باقی مانده از هیپریمستیسیون قبلی استفاده می شود. 

همانطور که مطالعه در روز ۷ انجام می شود، ما باید حدس بزنیم فولیکول غالب تخمک گذاری یعنی فولیکول غالب که قرار است به تخمک گذاری برسد کدام است. اساسا، سه نوع فولیکول واجد شرایط وجود دارد:

۱ فولیکول غالب atretic:

این فولیکول معمولا در روز ۳ بزرگترین فولیکول است، اما هدف از آن تخمک گذاری نیست. این شکل نامنظم، لبه های خشن دارد و ممکن است کمی اکوژنیک باشد.

۲٫ فولیکول غالب تخمدان:

این فولیکول معمولا گرد، با مرزهای صاف و معمولا hypoechoic است.

۳٫ فولیکول غالب غربالگری لوتئینیزه:

این فولیکول غالبا با سرعت خوب رشد می کند اما نتواند تخمک گذاری کند و بعدها به کیست و یا لووتیونی تبدیل می شود. این فولیکول گرد است و دور آن صاف می باشد. 

هنگامی که فولیکول به اندازه ۱۶ میلیمتر می رسد، نظارت روزانه فولیکول توصیه می شود. مرحله بعدی مستند سازی تخمک گذاری است. تخمک گذاری به روش سونوگرافی توسط نشانه های سونوگرافی مشخص می شود:

1. فولیکول به طور ناگهانی ناپدید می شود و یا اندازه اش کاهش می یابد 
2. حاشیه های نامنظم
3.  انعکاس داخل فولیکولار. فولیکول به طور ناگهانی اکوژنیک می شود
4.  مایع آزاد در کیسه داگلاس
5.  سرعت جریان خون مجرای پروفیلوکلیک، بر روی داپلر افزایش یافته است

سونوگرافی در دوره های القا شده و پیش بینی موفقیت IVF

بیشتر مطالعات IVF پس از القاء تخمدان ها با کمک عوامل ایجاد کننده تخمک مانند کلومیفن سیترات انجام می شود. در چنین چرخه القاء شده، عوامل اصلی موفقیت عبارتند از:

1. حجم تخمدان
2. تعداد فولیکول انترال
3. جریان خون استرومال تخمدان

حجم تخمک گذاری آسان است، اگرچه پیش بینی خوبی از نتیجه IVF نیست (آی وی اف چیست و چگونه انجام می شود؟). حجم کم تخمدان همواره به چرخه تخمک گذاری منجر نمی شود. اما مهم است که الگوی تخمدان پلی کیستیک را تشخیص دهیم و تخمدان های مولتی سیستی پس از القاء آن تفکیک شود. فولیکولها در حاشیه تشکیل شده است که یک علامت گردنبند، استروما اکوژنیک و بیش از ۱۰ فولیکول کمتر از ۹ میلی متر است که الگوی پلی کیستیک در چرخه القا شده است. در حالی که فولیکول ها در مرکز و همچنین حاشیه، در تخمدان های مولتی سیستیک القا شده طبیعی دیده می شوند.

تعداد فولیکول های آنترال کمتر از ۳، معمولا نشان دهنده شکست احتمالی درمان کمک باروری (ART) می باشد. جریان خون استرومال تخمدان به عنوان یک پیش بینی خوب موفقیت ART شناخته شده است. افزایش سرعت سی تی اسکن (> ۱۰ سانتیمتر بر ثانیه) یکی از پارامترهایی است که حمایت شده است.

زمان تزریق آمپول اچ سی جی با توجه به فولیکول

حداقل معیارهای پیشنهاد شده اندازه فولیکول حداقل ۱۵ میلی متر و سطح سرمی استرادیول ۰٫۴۹ نانومول / لیتر است. چشم انداز بهتر در اندازه فولیکول ۱۸ میلیمتر و سطح سرمی استرادیول ۰٫۹۱ نانومول / لیتر است. برای جلوگیری از خطر ابتلا به سندرم تحرک بیش از حد تخمدان (OHSS)، باید از تزریق hCG تصادفی اجتناب شود.