فاطمه کازرونی:نام نصف‌جهان زاینده‌رود را به یاد می آورد، رودخانه‌ای که تمدن اصفهان بر مبنای آن شکل گرفته است و وجود ۴۰۰ بنای تاریخی در امتداد این رودخانه عظیم فلات مرکزی، گردشگری تاریخی و طبیعی را با یکدیگر آمیخته است.

زاینده‌رود به واقع محور گردشگری اصفهان است و می‌توانیم بازدید از اصفهان را از جوار این رودخانه و با احساس نسیم روح بخش زاینده‌رود آغاز کنیم؛ به ویژه اینکه امسال رئیس جمهور با درخواست رئیس سازمان میراث فرهنگی دستور بازگشایی این رودخانه زیبا و حیات بخش را برای ایام نوروز را صادر کرد گرچه اخباری از سوی وزارت نیرو حاکی از این است که ممکن است این امر محقق نشود.

پل‌های تاریخی که بر روی این رودخانه قرار گرفته‌اند بخشی از جاذبه‌های تاریخی اصفهان را شکل می دهند، پل‌هایی که معماری و مواد تشکیل دهنده آنها به گونه‌ای است که استواری آنها بسته به حیات این رودخانه است.

۳۳ پل: سی‌وسه پل مشهور به پل الله وردیخان شاهکار بی‌همتایی از معماری دوران صفوی و یکی از مشهورترین پل‌های اصفهان با ۳۳ دهنه‌ است که با زیبایی هر چه تمام‌تر آب زاینده‌رود را به ۳۳ بخش تقسیم و چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا متصل می‌کند.

راه وسط  این پل مخصوص عبور سواره‌ها و کالسکه بوده است و دو طرف پل که دارای دالان‌های طاقدار است به پیاده‏‌رو تخصیص داشته اما امروزه تمام مسیر به عبور عابرهای پیاده اختصاص دارد.

پل خواجو: این پل از بناهای مربوط به عصر شاه عباس دوم صفوی و جزو زیباترین پل‌های جهان  است، در میانه پل خواجو، ساختمانی مخصوص که به بیگلربیگی یا شاه نشین شهرت دارد بنا شده‌است که برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او ایجاد و برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی کاربرد داشته است.

پل خواجو به دلیل معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده‌رود مشهورتر است به نوعی که حتی شعرای اصفهان درباره پل خواجو اشعار زیبایی سروده‌اند که از  آن جمله قصیده بلند صائب تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل مشهور تاریخی است.

راز چشمان براق شیرهای سنگی پل خواجو: این دو شیر سنگی که در دو طرف پل خواجو قرار دارد وچشمان آنها در غروب آفتاب برق می‌زند به نوعی که در هر سمت پل بایستید و به شیرسنگی در سمت دیگر پل نگاه کنید دو نقطه نورانی را در چشمان آنها مشاهده می‌کنید، این شیرها در هنگام غروب آفتاب دیدنی‌تر هستند چراکه در نور اندک این زمان، هم شیر و هم چشمان نورانی آنها قابل مشاهده است.

کارشناسان دلیل این چمشان نورانی را نوع تراش چشمان این شیرهای سنگی می‌دانند گرچه هنوز گفت‌وگوی رسمی برای این امر از سوی کارشناسان میراث شاهد نبودیم و جالب اینکه حتی برخی مسئولان از وجود چنین پدیده‌ای ابراز بی اطلاعی کردند.

پل‌ شهرستان: قدیمی ‌ترین پل‌ زاینده‏‌رود و از کهن‌ترین پلهای ایران است که به «جسر» نیز شهرت داشته است، به عقیده بعضی از محققان ساخت پل شهرستان به دوره ساسانی برمی‌گردد اما ریشه و پایه هخامنشی دارد و پایه‌های آن روی سنگ‌های طبیعی کف رودخانه استوار شده است.

پل شهرستان که دارای ۱۱ چشمه و ۱۲پایه سنگی بزرگ است در زمان دیلمیان و سلجوقیان تعمیر و مرمت شد.

حمام شیخ‌بهایی: این حمام نیز ساخته دانشمند بزرگ شیخ‌بهایی است که علاوه بر معماری زیبای خود سال‌ها با دو معمای خود یعنی گرم شدن آب منبع حمام به کمک یک شمع و روشن بودن دایمی این شمع‌ ذهن جهانیان را به خود مشغول کرده بود.

این حمام چندین سال است در دست تعمیر قرار دارد و بر این اساس امکان بازدید آن برای گردشگران هنوز وجود ندارد.

در سالهای اخیر افراد مختلف ادعاهای مختلفی درباره کشف راز این حمام داشته اند که هیچ کدام از این موارد با قطعیت کامل تایید نشده است.

شیخ بهایی دانشمندی است که به علوم مختلف زمان خود تسلط داشته است و مدت‌های مدیدی در اصفهان زیسته است و مقبره وی بنا بر وصیتش در جوار مزار مطهر امام رضا (ع) قرار دارد، وی معمار حرم بزرگ رضوی نیز هست.

پل جویی: این پل که در فاصله ۳۳ پل تا خواجو قرار دارد،‌ به اشتباه به پل چوبی و جوبی نیز شهرت داشته است. پل جویی راه اختصاصی برای رفت‌وآمد دو کاخ در اصفهان به‌نام‌های هفت‌دست و کوشک آیینه‌خانه بوده است و به دلیل اینکه بر روی این پل جوی آبی روان بوده است آن را پل جویی نامیدند.

برج شش گوشه وسط پل با چشمه‌های آب جاری فرح بخش حال امیران، اشراف، مهمانان و سفیرانی بود که به حضور شاه شرفیاب می‌شدند و در قسمت غربی این پل آب رودخانه به صورت دریاچه‌ای درمی‌آمد به همین لحاظ به آن «پل دریاچه» نیز می‌گفتند.

تا حدود ۱۰ سال پیش این پل به ویرانه‌ای شبیه بود و امکان عبور و مرور از آن امکان پذیر نبود تا اینکه با همکاری نهادهای شهری اصفهان مورد مرمت اساسی قرار گرفت.

منارجنبان: این بنا از مشهورترین مناره‌های جهان است،  راز شگفت آور و غیرقابل کشف این بنا این است که با تکان دادن هر یک از مناره ها، مناره دیگر و تمام ساختمان به نوسان در می‌آید، برای نشان دادن این امر به گردشگران به طور معمول یک لیوان آب بر مقبره عارفی مشهور به عمو عبدالله که در این ساختمان مدفون است قرار می‌گیرد.

نکته جالب اینکه راز این دانش فنی منار جنبان نیز هنوز به طور کامل کشف نشده است، سالها پیش یکی از مناره‌ها برای کشف راز آن دستکاری شده و کمتر از دیگری تکان می‌خورد.

میدان نقش جهان: میدان امام خمینی (ره) اصفهان مشهور به نقش جهان دومین میدان بزرگ جهان است که با ایهامی جالب در ارتباط با قرارگرفتن چهار  بنا در چهارسوی اصلی میدان تعادل میان زندگی دنیایی و معنوی را به تصویر کشیده است.

بازار بزرگ اصفهان در شمال، مسجد امام (ره) در جنوب، مسجد شیخ لطف الله در شرق و عمارت تاریخی عالی قاپو در غرب این میدان جلوه زیبایی از هماهنگی مادی و معنوی زندگی بشری را در اذهان جلوه می‌دهد.

مسجد شیخ‌ لطف‌الله: در این میان رنگ متفاوت کاشیکاریهای این مسجدِ مربوط به عهد صفوی و نداشتن مناره و حیاط ورودی این مسجد را از دیگر مساجد شهر اصفهان متمایز ساخته است.

کاشی‌کاری‌های معرق و مقرنس‌های بسیار ظریف در محراب مسجد شیخ‌ لطف‌الله یکی از شاهکارهای بی نظیر معماری محسوب می شود، این مسجد که روبروی عمارت عالی قاپو قرار دارد به زنان دربار اختصاص داشته است.

معروف است که راهرویی زیرزمینی از عمارت عالی قاپو تا این مسجد امتداد داشته است و زنان برای رفت و آمد به این مسجد از این دالان استفاده می کرده‌اند که گویی اکنون مسدود شده است و با وجود اذعان باستان شناسان به این امر اما میراث فرهنگی در این ارتباط سکوت اختیار کرده است.

مسجد امام (مسجد جامع عباسی): این مسجد مربوط به عهد صفوی در جنوب میدان نقش که از بناهای مهم معماری اسلامی ایران و  نمایانگر اوج یک هزار سال مسجد سازی در ایران است شاهکاری جاویدان از معماری، کاشیکاری و نجاری محسوب می شود که در دوران شاه عباس اول صفوی بنا شده و دارای هفت سنگاب است.

یکی از شگفتی های معماری این مسجد آن است که در یکی از شبستان های جنوبی این مسجد اگر فردی در زیر سقف گنبدی آن بایستد و به طور مثال حتی یک اسکناس را تکان دهد صدای موردنظر با شدت تقویت شده و به گوش همه می رسد.

مشهور است که تا مدت ها بر سر قبله دقیق این مسجد اختلاف وجود داشت تا اینکه شیخ بهایی دانشمند مشهور زمان عهد صفوی با روشی دقیق توانست قبله مسجد را پیدا کرده و به اختلاف ها پایان دهد.​

عمارت عالی قاپو: این عمارت که در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد و درب ورودی دولتخانه صفوی است ‌نمونه ‌منحصر به‌ فردی‌ از معماری‌ کاخ های‌ عهد صفوی‌ است که صداها در اتاق موسیقی آن درست شبیه استادیوهای تخصصی امروزی به شکل طبیعی و بدون انعکاس به گوش افراد می رسد.

تزئینات خارجی  این بنا در لچکها (قسمتهای هلالی در بالای هر ورودی) به وسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی است و تزئینات داخلی آن شامل نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانات و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی) و یا مینیاتورهای تصویری ایرانی و خارجی است.

راه شاهی: این راه تنها مسیر ورود مقامات عالی‌رتبه صفوی به میدان نقش جهان بوده است که در  ۱۰۰ سال گذشته بطور کامل از میان رفت اما اکنون بار دیگر بازآفرینی شده است و از عید نوروز دو سال پیش بر روی گردشگران گشوده شده است.

این راه از محل  دولت‌خانه صفوی آغاز و از یک سو به میدان عالی قاپو و از یک سو نیز به چهارحوض در میدان نقش جهان می‌رسیده است؛ چهارحوض منزلی با چهار مسیر بوده است که از یک سو به چهلستون، از یک طرف به بازار مسگرها و ورودی  میدان امام (ره) ، یک سو حمام خسروآقا و از یک طرف نیز به راه شاهی متصل بوده است، این راه در پشت عمارت عالی قاپو در خیابان استانداری و در ضلع غربی میدان امام (ره) و روبه‌روی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده است.

46