در این میان، نزدیک به دو قرن از برهه حساس در تاریخ حیات قشری از جامعه می‌‏گذرد که به سبب شرایط ویژه جسمانی خود از یک‏سو و بصری بودن تمامی خط‏‌های موجود تا آن زمان، امکان حضور در ایجاد و استفاده مستندات مکتوب حیات بشری را نداشته و از تمامی تولیدات و دانش مکتوب (البته به شکلی بی‌واسطه) محروم بودند. تا جایی که در موازات برخی باورداشت‌‏های فرهنگی و اجتماعی غلط، این محرومیت از نوشتن و خواندن این افراد را به یکی از نازل‏ترین اقشار اجتماعی مبدل ساخته بود.

بیش از ۴۵ میلیون نابینای مطلق، و بیش از ۳۵۰ میلیون کم‏‌بینای شدید و خیلی شدید به ‏عنوان استفاده‌‏کنندگان بالقوه خط بریل (خط ویژه نابینایان) در جهان وجود دارد. خطی که به نام مخترع آن «لویی بریل» نام‌‏گذاری شد و جهان را از قرن نوزدهم برای یکی از اقشار جامعه که از کمترین حقوق و امتیازات اجتماعی نیز برخوردار نبودند؛ از رهگذر شش نقطه برجسته، ترسیمی دوباره نمود. «خطی سپید به وسعت دیدن»؛ که امکان نوشتن و خواندن با سر انگشتان و تجربه زیستنی بهتر را برای نابینایان فراهم ساخت.

از این‏ رو، ۴ ژانویه هر سال را به احترام این تحول بزرگ در زندگی بخش مهمی از جامعه جهانی و به پاس خدمات لویی بریل «روز جهانی بریل» نامیدند. «بریل»، امروزه با تمام فراز و نشیب‌هایی که در دو قرن اخیر به خود دیده است؛ در نگاهی جهانی و فارغ از تنوع و تکثر موجود در جوامع و زبان‌ها به‏مثابه مؤثرترین روش مطالعاتی و یکی از اساسی‌ترین راه‌های تامین نیازهای اطلاعاتی افراد با آسیب بینایی به شمار می‌رود.

اما در طی دو قرن اخیر به ‏سبب کمبود امکانات، نبود آموزش مناسب، وجود راه‏های جایگزین و… استفاده از بریل در جهان به‏طور رضایت بخش و البته کاملاً فراگیر در میان نابینایان رواج نیافته است و در دهه‌‏های اخیر نیز «ظهور فناوری‌‏های جدید ویژه نابینایان»، «استفاده از روش‌‏های صوتی و منابع گویا»، «بالا بودن هزینه رایانه‌‏های بریل» و… روز به ‏روز استفاده از آن را با دشواری‏‌ها و مشکلات مختلفی در جهان روبه‏‌رو ساخته، چنانکه بر گسترش و توسعه استفاده فراگیر از این خط اثر منفی می‏‌گذارد.

این درحالی است که چه از سوی سازمان ملل و چه از سوی یونسکو و برخی کنوانسیون‏ها و بیانیه‌‏های بین‏‌المللی؛ «بریل» به‏ عنوان خط رسمی نابینایان، راه اصلی باسواد شدن این قشر و تنها روش «بدون واسطه» مطالعه و تامین نیازهای اطلاعاتی افراد نابینا مورد توجه ویژه قرار گرفته و به انحاء مختلف بر حفظ، توسعه، ترویج و آگاهی بخشی نسبت به آن در میان افراد با آسیب بینایی و کل حیات اجتماعی تاکید شده است.

همچنین، تحقیقات و پژوهش‌‏های بسیاری بر نقش بی‌‏بدیل بریل در بهبود مهارت تفکر و پیشرفت‌‏های شغلی و تحصیلی نابینایان تأکید نموده ‏اند. به‌‏نحوی که اصولا افرادی که از بریل نیز استفاده می‌‏کنند از سایر افراد با آسیب بینایی در بسیاری از موارد رشد و پیشرفت بیشتری داشته‏‌اند.

بریل کمتر از ۱۰۰ سال پیش (از سال ۱۳۰۴) توسط کریستوفل (کشیش آلمانی) به ایران وارد شد و به‏تدریج توسعه یافت. هم‏اکنون به ‏سبب «عدم توجه بایسته به این خط»، «نبود روش‏‌های مناسب آموزش»، «وجود مسائل و مشکلات مختلف پیش‏روی بریل فارسی»، «کمبود منابع اطلاعاتی فارسی به بریل»، «عدم به روزسازی روش‌های استفاده از بریل»، «عدم توسعه متوازن بریل با سایر فناوری‌های مربوط به افراد با آسیب بینایی» و «ضعف در همگام‌‏سازی بریل با این فن‏اوری‌ها» و به ویژه «فقدان یک سیاست جامع و واحد در زمینه بریل» و نیز مسائلی که در تضعیف بریل در بُعد جهانی اشاره گردید، بهره‌گیری از آن در سبد مطالعاتی نابینایان رو به کاهش نهاده است.

در این میان، علاوه بر تاثیراتی که در بالا ذکر گردید، تقلیل استفاده از این خط در میان نابینایان ایران، موجبات زیاد شدن اغلاط املایی این افراد (به ‏دلیل مطالعه به شکل شنیداری) محرومیت نسبی از اصلی‏‌ترین روش مطالعاتی افراد با آسیب بینایی و بسیاری مسائل دیگر را برای این گروه خاص اجتماعی به‏ همراه داشته است.

لذا، سازمان اسناد و کتابخانه ملی به ‏عنوان قطب فرهنگی کشور که بخشی از فعالیت‏‌ها و خدمات خود را به عنوان یک کتابخانه مادر و جامع، به گروه‌‏های خاص اجتماعی و از جمله افراد با آسیب بینایی اختصاص داده است، در راه «حفظ و گسترش خط بریل فارسی»، «رسمیت بخشی و آگاهی بخشی بیشتر نسبت به آن در جامعه»، «ترویج، ترغیب و نهادمندسازی این خط در بین نابینایان ایران»، «ایجاد توجه و حساسیت نسبت به این خط به ‏ویژه در دستگاه‌‏های ذی‏ربط» و «فراهم‌سازی بسترهای لازم برای نشان دادن توانمندی‏های علمی و پژوهشی نابینایان» و…  نخستین دوره «جشنواره ملی مقاله نویسی نابینایان ایران به بریل (منابر)» را طراحی و عملیاتی نموده است.

تا از رهگذر این جشنواره و فعالیت‌های جنبی آن، اهمیت مضاعف بریل، ضرورت به‏روزسازی روش‏های آموزش آن، همگام‌سازی آن با فن‏اوری‌های جدید، بهره گیری و گسترش بریل در ابعاد مختلف زندگی افراد با آسیب بینایی، استفاده و توجه ویژه به ظرفیت حداکثری بریل در تامین نیازهای اطلاعاتی این قشر، توجه ویژه به ایجاد امکان دسترسی بیشتر به منابع اطلاعاتی از طریق بریل و… را برای افراد با آسیب بینایی، دستگاه‌ها و نهادهای ذی‏ربط از جمله کتابخانه‌ها و کل حیات اجتماعی ترسیمی دوباره نماید؛ جامعه با این خط بیشتر آشنا شده و ان‌جی‌اوها و سازمان‌های مرتبط با حساسیت بیشتر، توجه خود را به این موضوع مهم در زندگی افراد با آسیب بینایی معطوف دارند.

در این راستا، تلاش گردید که با احصاء و رصد مشکلات اصلی نابینایان در زمینه بریل، محورهای جشنواره نیز بر این مبنا و در راه برونرفت و یا حل مشکلات حاضر از رهگذر نتایج و خروجی‏های مقالات ارائه شده به جشنواره تعیین گردد. با توجه به اینکه در حال حاضر، یکی از مهم‏ترین نیازها، مشکلات و دغدغه‌های پیش‏روی افراد با آسیب بینایی شکاف اطلاعاتی فاحشی است که بین افراد نابینا و سایر اقشار جامعه وجود دارد.

این جشنواره با توجه به ظرفیت‌های «بریل»، در تامین نیازهای اطلاعاتی نابینایان، بررسی راهکارهای موثر استفاده از بریل در کاهش این شکاف اطلاعاتی را به عنوان اولین محور خود قرار داده است.

در گام بعد، در موازات شکاف اطلاعاتی موجود و کمبود منابع اطلاعاتی دسترس‌پذیر به ویژه به صورت بریل، همین منابع اطلاعاتی محدود نیز به شکل فراگیر، در دسترس تمامی افراد نابینای کشور قرار ندارد که خود محدودیت مضاعفی را تولید نموده و بر عمق این شکاف اطلاعاتی می‌‏افزاید.

 از این‌‏رو، ارائه و تشریح پیشنهادات عملی در زمینه مناسب‏‌ترین روش یکپارچه‌سازی دسترسی به منابع بریل و گویا با توجه به اقتضائات سیاستی، حقوقی، اجتماعی و فرهنگی موجود دومین محور مدنظر این جشنواره است.

و از آنجا که طبعا چگونگی، روش و متدهای آموزش بریل، به ویژه در مدارس در ارتباط هرچه بیشتر افراد نابینا با این خط، و در گام بعد استفاده و بهره‌گیری از بریل در تامین نیازهای اطلاعاتی این قشر موثر خواهد بود؛ آسیب‌شناسی نحوه آموزش «بریل فارسی» و روش‏‌های استفاده از آن در مدارس نابینایان به عنوان آخرین محور موردنظر در این جشنواره است.

همچنین، در راستای شناسایی، معرفی و ایجاد رویکرد ترغیبی نسبت به انجام فعالیت‏‌ها و پژوهش‌‏های بیشتر در حوزه بریل، در قالب فعالیت‌‏های جنبی، معرفی و تقدیر از دستاوردهای موثر در حوزه بریل فارسی و معرفی و تقدیر از پژوهش‌‏های برتر در این حوزه نیز مطمع نظر سازمان اسناد و کتابخانه ملی در این جشنواره می‏‌باشد.

انتظار می‌‏رود در موازات تاثیرگذاری این جشنواره در گسترش و توسعه نهادمندسازی بیشتر استفاده از «خط بریل» و به ویژه «بریل فارسی» و شناسایی و رفع مشکلات و مسائل پیش‏روی آن، پاسخ‌ها و مقالات ارسالی به این جشنواره، در راه چاره‌‏اندیشی و راه‌حل‌یابی برای مشکلات موجود در قالب محورهای طرح شده، راهگشا بوده و موجبات اقدامات عملی در جهت برون‌رفت از این مسائل را از طریق اتخاذ تصمیمات سیاستی مدقن و جامع و ارائه راهکارهای موثر با محوریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی فراهم سازد.

* کارشناس و پژوهشگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی

۲۳۵۲۳۴